nr. 8, 2023: Homohatet og kanarifuglen
nr. 8, 2023: Homohatet og kanarifuglen
Homohatet veltar fram igjen. Det råkar venar av meg. Det råkar samfunnet mitt også. Det gjer meg rasande.
Som regel forsøker eg å halda dette nyhetsbrevet analytisk, sånn litt på avstand. Slik, har eg tenkt, når eg kanskje fram til fleire, ved hjelp av den gamle journalistiske regelen show, don’t tell.
Dessutan er det ikkje til å leggja skjul på: mykje av mitt journalistiske virke har handlar om å stira ned i avgrunnen. Det er ikkje berre behageleg når han stirar attende. Den analytiske avstanden gjer det litt enklare.
Men denne gongen er ikkje det eit slikt nyhetsbrev. Og eg skal vedgå at årsaka er enkel. Eg er rasande.
I morgon, søndag, skulle Redd Barna arrangera ein Pride-festival for barn i Nygårdsparken i Bergen. Det skulle vera leikar, snacks, konsert med eit funkrockband og eit barnevenleg show med draggruppa Haus of Friele. Eit kjekt arrangement for både born i det som gjerne vert kalla «regnbogefamiliar» – til dømes born som har to foreldre av same kjøn, eller born av ein forelder som har kome ut av skapet – og for andre.
Eit arrangement som kunne ha tydd noko for born som sjølv veit at dei er skeive. Eit viktig arrangement.
Men i sosiale media vart det bråk, mykje knytta til førestillingar om at ein pridefestival ikkje kan vera noko for born. Og på torsdag vart det kjent at arrangementet vart avlyst, etter at arrangøren hadde motteke det dei omtaler som trugsmål om trakassering og vald.
Lat meg leggja til: dei mottok også betydelege mengder skitkasting, både før og etter avlysinga. Eg har sjølv sett det i kommentarfelt: Folk som uttrykker «kvalme» over eit inkluderande familiearrangement, som skriv at «folk flest» har Pride i halsen, at det må vera nok med dette «sludderet», at det jo må vera greitt om nokon meiner at homofili er «motbydeleg» eller «ekkelt». Og eg har også sett kommentarar som hevdar at Pride er «avskyeleg», «perverst» eller jamvel fremmer pedofili.
Det er eitt år sidan ein ekstrem islamist – etter alt å døme motivert av det hatet mot homofile som finst i denne ideologien – gjekk til åtak i Oslo.
I etterkant av avlysinga har det vorte klårt at det likevel vert eit Pride-arrangement for born i Bergen. Godt er det. Men veit du: Eg er framleis rasande.
Fordi denne gifta som vert pumpa ut i samfunnsdebatten er farleg. Fordi ho har høgst reelle konsekvensar for høgst verkelege menneske.
Lat meg byrja med det openberre. Hatet som veltar fram skaper frykt og fortviling. Folk som berre serverer light-versjonen – «er det ikkje litt mykje Pride no» eller « det er greitt at du er homo, altså, men treng du å gjera så mykje ut av det i offentlegheita» – lastar meir ved på det bålet. Eg veit det, fordi dette også går utover mennesker eg kjenner, mennesker eg synest om, mennesker det slett ikkje er ei teoretisk øving for når sinte, reaksjonære menn og kvinner sit på Facebook og kappast om å bortforklara og bagatellisera hatet, mennesker som er dei det handlar om når køddane på Facebook fører liksomintellektuelle samtaler om når det er greitt å synast at andre sitt kjærleiksliv er «motbydeleg» eller ikkje.
Og det skjer som ein kniv i hjarta. Også fordi eg sjølv har noko å beklaga. Eg vaks opp i ein vestlandsk fjordtarm, der det ikkje nett var flust med opne homofile. Eg har tenkt og meint dumme ting. Og diverre har eg sagt dumme ting, også. Ting som liknar litt for mykje på den light-versjonen til at det er kjekt å tenkja på.
Og eg har meir å beklaga. For etter at eg hadde lært betre, tenkte eg framleis at Pride var fint, men at det jo ikkje var mi greie, ikkje min kamp, liksom. Eg veit betre no. For det er ikkje berre personleg fordi det råkar venar av meg. Det er også personleg fordi hatet mot skeive er ein blinkande varsellampe. Denne gifta et laus på rommet til å vera annleis. Ho peiker ut vegen til eit kjedelegare, tristare, gråare samfunn. Til eit trangare samfunn. Til eit kjipare samfunn.
Som journalist og skribent har eg hatt interesse for ulike former for ekstremisme. Eg har lest fleire høgreekstreme terrormanifest enn det som er godt for sjela. Eg har sett propaganda frå valdelege ekstremistar i høgoppløyseleg film, over ein kopp te. Ein blir ikkje uberørt av det. Men det har iallfall lært meg noko.
Her er tre grunnleggjande observasjonar. Den fyrste: ekstremistar har alltid problem med annleisheit. Ein kan jamvel hevda at det er sjølve grunnlaget for mykje ekstremisme, idéen om at ei inngruppe på eit eller anna vis er eksistensielt truga av grupper som vert definert ut, og at det difor er naudsynt å ta i bruk undertrykking og vald mot denne «fienden». Den andre: det er ikkje slik at ein kan setja erlik-teikn mellom ulike typar ekstremistar, men ein ting som går ubehageleg ofte igjen – historisk og idag – er hatet mot homofile. Ein tredje: Dette hatet eksisterer ikkje i eit vakuum, ikkje i ei boble som stoggar ein stad før den skitpraten og den hatpraten som er salonfähig. Dei to står i samanhang til kvarandre.
Nyleg var eg i Bratislava, som del av ei researchreise i samband med ei ny bok eg har byrja på. I oktober i fjor var Bratislava åstad for eit åtak som liknar ein del på det me såg i Oslo den sommaren. Åtaket var retta mot ein liten pub, Tepláreň, ein samlingsstad for skeive i Bratislava. To menneske vart drept: Juraj, som definerte seg selv som ikkje-binær, og som ein dag kunne gå i skjørt, den neste i bukser. Matúš, som var bifil.
Idag vert baren nytta litt som eit slags samfunnssenter for slovakiske LGBT-aktivistar. Men baren er ikkje lenger open. Då eg møtte bareigaren, Roman Samotný, fortalte han at tanken på å opna igjen var for smertefull. Og dessutan at han er uroa for tryggleiken. – Kven vil koma hit for å ta ei øl på ein fredagskveld, når dei veit kva som skjedde her, og at situasjonen i samfunnet ikkje har endra seg?
Ugjerningsmannen bak åtaket var inspirert av høgreekstrem akselerasjonisme, ein ideologi som byggjer på ein grunntanke om at samfunnet går i retning av uungåeleg kollaps, og retning ein apokalyptisk rasekrig mellom kvite og ikkje-kvite. Akselerasjonistane meiner rasekrigen må påskundast ved hjelp av både polarisering og politisk vald. Dei dyrkar terrorisme. Dei står for ein ekstremisme så ekstrem at han passar med alle ekstremismedefinisjonar, og så ekstrem at dei fleste kjenner han att for det han er.
Gjerningsmannen i Bratislava løfta mellom andre fram Anders Behring Breivik som ei inspirasjonskjelde, og i endå større grad Brenton Tarrant, ugjerningsmannen bak angrepa på to moskéar i Christchurch i 2019.
Eit par timar før åtaket i Bratislava fann stad, brukte den unge mannen bak åtaket ein Twitter-profil å leggja ut lenkjer til ulike filnettsider der han hadde plassert eit terrormanifest, «A call to arms». Dette engelskspråklege manifestet startar med orda: «Det er jødane. Det er jødane. Det er jødane. Dei har alle sammen namn og adresser. Menneska som er ansvarlege for situasjonen me er i har namn og adresser. Jødane som er ansvarlege har namn og adresser.»
Det er jødehat som står i sentrum i dette manifestet. Jødehat opp og ned og i mente. Sjølv om gjerningsmannen valde å angripa ein skeiv pub, vert homofile og transpersonar berre sett på som eit slags symptom på eit jødisk komplott. Det vert også innvandring. Og «jødeskapte og farlege COVID-19-vaksiner.»
Utover det er manifestet tydeleg prega av den høgreekstreme akselerasjonismen sitt tankegods. Snart var han også omfatta av akselerasjonistar på internett. Inkludert i deira liste over «helgenar» dei ser opp til, saman med både Breivik og Philip Manshaus, den unge mannen som i 2019 tok livet av si eiga syster, fordi ho var adoptert frå Kina, før han gjekk til åtak på ein moské i Bærum, der han heldigvis vart overmanna.
Akselerasjonismen er – forresten – eit trugsmål PST har åtvara mot dei siste åra. «Det er i første rekke akselerasjonister som vurderes å utgjøre den største trusselen blant høyreekstremistene. Vi forventer fortsatt tilfeller der høyreekstremister i Norge vil bli radikalisert av akselerasjonistisk tankegods», heiter det i deira seinaste trugsmålsvurdering.
Fokuset på jødehat til trass: ugjerningsmannen i Bratislava sitt val av mål var ikkje noko overrasking. Homohatet er gjennomgåande i akselerasjonismen. Men dei har ikkje snytt det ut av eiga nase. Eit par stader i terrormanifestet til Bratislava-terroristen dukkar ordet «globohomo» opp.
Ordet er ei samanveving av to fiendebilete, eitt retta mot «globalistane» og mot «globalistisk homogenisering», eitt retta mot homofile.
Det dukka fyrst opp for ikkje så mange år sidan, i dei såkalla alt-right-miljøa. Sidan har det spreidd seg. Eg har sett det mange gongar. I eit dataspel laga av den tyske ytre høgre-gruppa Ein Prozent. I kommentarfelt på document.no. I artiklar på mindre kjente norske ytre høgre-nettstader. I konspirasjonskulturen. I Putin-støtta til Hans Jørgen Lysglimt Johansen, leiaren for mikropartiet Alliansen. I austerrikske identitære sin propaganda mot at dragartisten Candy Licious les eventyr for born på eit bibliotek i hovudstaden Wien.
I ein artikkel i New Statesman i juni i fjor fortel Liam Hoare korleis nettopp Austerrikes ytre høgre har omfamna Pride-motstand:
«Me vil aldri akseptera at born i dette landet vert indoktrinert med seksuell propaganda,» heitte det i løpesedlar [spreidd rundt biblioteket]. Dette språket vart spegla i ei pressemelding frå bystyrepolitikaren Leo Kohlbauer frå det [høgreradikale] partiet FPÖ, som argumenterte «med at denne forma for seksualiserande propaganda for små born klårt må avvisast». Det var uakseptabelt, la han til, at «born vart indoktrinert gjennom slik offentleg finansiert ‘globohomo’-ideologi.
Utviklinga han skildrar er ikkje unik for Austerrike. Den same retorikken, at homofile, transpersonar og Pride er ei fåre for barna, går igjen i mange land. Den går igjen i kommentarfelt her til lands.
Og når eg snakka med Roman Samotný i Bratislava, var det ikkje høgreekstremisme han snakka mest om. Det var samfunnsklimaet. Katolske biskopar som i 2013 gjekk til åtak på det dei kalla ein kjønsideologi, og på forsøk på å «overbevise oss om at ingen av oss fra naturens side eksisterer som mann eller kvinne», og som kalla det ein «dødskultur». Ein konservativ organisasjon som kjempa mot homofile sitt høve til å gifta seg, eller til å adoptera og oppdra born. Desinformasjonsnettsider som spreier løgner retta mot skeive. Opent homofobe fråsegner frå politikarar i det slovakiske parlamentet, og då slett ikkje berre frå det ytterste høgre.
– Det er openbert at den offentlege stemninga har blitt verre, sa Samotný. – Mange skreive her opplever det som eit press. Eg høyrer frå fleire og fleire venar av meg at dei ynskjer å forlata Slovakia.
Bratislava vart opplevd som ei øy av fridom, fortalte han, men frykta hadde jo likevel vore der. Og terroråtaket vart ei stadfesting av kor djupt hatet mot skeive går.
Nokre av dei han kritiserer har sjølvsagt retta kritikk attende. Ein konservativ skribent, Juraj Macko, har sagt dei som kjempa for «såkalla LBGT-rettar» før terroråtak praktisk talt berre hadde kjempa mot «ein oppdikta vondskap», som dei har kalla homofobi. «Og plutselig møtte de virkelig homofobi, virkelig hat», skreiv han. Andre har peikt på at gjerningsmannen sverma for ein ekstrem, nynazistisk ideologi; og har meint at ein slett ikkje kan trekkja liner til den breiare samfunnsdebatten.
Eg spurte Samotný kva han tenkte om denne kritikken.
– Det er ganske klårt at det handlar om samfunnsklimaet, svara han. – Dersom det alltid vert gjenteke at skeive er eit trugsmål mot samfunnet, at me er fienden, då vil det kunne påverka ei ung og forvirra sjel. Han vil kunne tru at han gjer noko godt for samfunnet, for å stoppa denne skeive kreftsvulsten. Når nokon kallar meg ein representant for ein dødskultur, tyder jo det at eg må øydast. Så jo, dei skapte dette samfunnsklimaet, dei forma måten mange tenker på, og etterkvart som politikarar brukte meir vulgær og meir aggressivt språk flytta dei grensene for kva som er normalt. Det er som ei gift.
Eg trur Samotný har rett i si analyse. I at ein ikkje kan riva eit høgreekstremt terroråtak ut av den vidare samfunnsmessige konteksten. Og eg trur også at ein av grunnane til at høgreradikale krefter satsar på homohatet, er at dei då kan spela på breiare, folkelege fordomar, og utnytta desse til å flytta grensene for det akseptable.
Men sjølv om me let det liggja; sjølv om me lest som om høgreekstremismens homohat eller den ekstreme islamismens eksisterer i ei verd heilt for seg sjølv; sjølv om me godtek dei som sit på Facebook og snakkar om at det må jo vera greitt å finna homofili «motbydeleg» sine bleike tillegg om at det sjølvsagt ikkje er greitt å koma med trugsmål; sjølv om me aksepterer alt dette; så står likevel noko klårt att: dei siste ber stein til byrden. For ofra for hatet er det uansett ein samanheng. Fåra for reine terroråtak, frykta for å bli angripe på byen, tårene felt eller å ha opplevd hets og sjikanering, facebookdebattane som gjer liva deira om til intellektuelle øvingar, alt dette speler saman. Light-versjonen – «det er greitt at du er homo, men treng du vera så synleg?» – veg inn i lag med det andre.
Og sjølv om det er vanskeleg å finna tilsvarande fråsegner som dei verste som har kome frå politisk hald i Slovakia, er det mogleg å finna fråsegner også frå norske politikarar som kastar stein opp i den same kvelande steinrøysa.
Du har ikkje ansvar for terror og ekstremisme, du som skriv skit om transpersonar på Facebook. Du kan ikkje lastast for trugsmål om vald og trakassering, du som berre føler at du må kommentera at Pride no har gått for langt etter å ha lese ein artikkel om trugsmål om vald og trakassering mot eit Pride-arrangement. Men du kan lastast for det du sjølv seier. Du kan lastast for det du sjølv gjer.
Noreg er heldigvis ikkje der Slovakia er. Me har nådd lenger. Det er lettare å leva som seg sjølv her. Men det hatet me ser mot skeive, i kommentarfelt, i form av trugsmål, men også i form av bagatellisering og bortforklaringar, det gjer at skeive vert som kanarifuglen i gruva, den som stilnar når giftgassane tek overhand og lufta vert tømt for oksygen.
Når skeive ikkje kan syngja så høgt som dei vil, når det er farleg for dei å gå hand i hand med kjærasten sin, når dei vert tvungne til å tola hets og sjikane, når deira arrangement må avlysast i møte med reint og uforfalska hat, då er det eit samfunnsspørsmål.
Eg er ein heterofil mann i førtiåra, busett i ein trang, vestlandsk fjordtarm. Men der har du grunnen til at eg er rasande. Og der har du grunnen til at Pride også er for meg, og til at denne kampen også er min. Der har du grunnen til at eg har festa regnbogeflagget på jakkeslaget. Og til at eg i år igjen skal delta på Pride-arrangement.
Og til dykk det gjeld aller mest: Eg er lei meg for at eg ikkje innsåg det før.
Kva er dette?
Oppdateringar om det ekstreme er eit nyhetsbrev om ekstremisme og konspirasjonteoriar laga av Øyvind Strømmen.
Nyhetsbrevet vert laga på fritida, og vil difor koma ut sporadisk. Det er gratis å abonnera, og alle abonnentar får tilgang på dei same nyhetsbreva. Dersom du har høve til og ynskjer å bidra med nokre kroner kan du velja eit betalt abonnement. Trykk på knappen under for å abonnera.
Har du tips eller forslag til ting det burde skrivast om, eller til artiklar, podcastar eller anna som fortener merksemd? I så fall, ta gjerne kontakt. Det kan du gjera via kontaktskjemaet på oyvindstrommen.no.