nr. 5, 2023: Etter Q
nr. 5, 2023: Etter Q
Ei ny bok fortel om framveksten av QAnon. Men den gjev oss også eit innblikk i det som følgjer. «Rørsla kjem til å forb ei destabiliserande kraft jorda rundt, i årevis frametter», åtvarer forfattaren.
Kva er QAnon for noko? For å svara på det spørsmålet, kan me ta utgangspunkt i ein videoserie produsert av den nederlandske konspirasjonsteoretikaren Janet Ossebaard, Fall of the Cabal, ein videoserie som faktisk spela ei ganske viktig rolle i utbreiinga av dette konspirasjonsteoretiske idéuniverset.
Ossebaard – som før dette hadde gjort seg gjeldande som «ekspert» på kornsirklar, og som du kan lesa meir om i Oppdateringar #1, 2021 – nådde eit betydeleg publikum, mellom anna gjennom YouTube. Mange gjorde som Ossebaard oppfordra til i innleiinga til serien, og blei med på ei reise ned i kaninholet.
Lat oss hoppa etter. I episode to av serien vert me introdusert for Q, ei påstått kjelde innad i Trump-administrasjonen, ei kjelde som etterlet seg kryptiske meldingar som gjerne vert omtalt som drops (dråpar) eller crumbs (smular), fyrst på nettforumet 4chan, og deretter på eit anna forum, 8chan (no: 8kun).
Desse meldingane vart på si side tolka til å omhandla ein hemmeleg krig mellom Trump og den såkalla djupstaten.
QAnon-universet skilte seg frå dei andre konspirasjonsteoriar ved å plassera den då sitjande amerikanske presidenten, Donald Trump, i ei helterolle. Ikkje berre det: han vart framstilt som ein sentral aktør i eit komande oppgjer med dei vonde kreftene, eit oppgjer kjend som The Storm, Stormen.
I Fall of the Cabal vert det oppsummert slik: «Q-smulane framstiller ei betre verd, utan krigar, forræderi og korrupsjon, ei verd etter Den Store Oppvåkninga.»
Og slik: «[Vanlege menneske som oss] er uvitande om at det vert utkjempa eit slag om verdsdominans over hovuda på oss, eit slag mellom godt og vondt. Det er dette Q påpeiker for oss, men me anons må gjera researchen, og det gjer me, som ein hær av digitale autistar set me strekar mellom punkta.»
Denne «researchen» gjorde at QAnon-universet inkluderte eit mylder av ulike konspirasjonsteoriar, i mange ulike samanstillingar. Det heile framstår lett kaotisk.
Nokre kjernepunkt dukkar likevel til stadigheit opp, og sjølvsagt også i Fall of the Cabal.
Det fyrste: I det skjulte styrer mørke, ja, beint ut sataniske krefter; i Djupstaten, i det demokratiske partiet, blant storkapitalistar og sjølvsagt i Hollywood.
Det andre: desse står ikkje berre bak vondsinna komplott for å tilrana seg all makt, dei står også bak omfattande og groteske overgrep mot born. I hemmelege, underjordiske baser vert barn terrorisert på det mest hårreisande vis, fordi det då vert mogleg å sanka eit stoff frå hjernene deira – adrenokrom, av desse mørke elitane vert nytta som både rusmiddel og foryngelsesmiddel. «The ultimate drug», seier Ossebaard.
Det tredje tredje: snart skal alt avslørt. Kanskje av John F. Kennedy jr, som døydde i ei flyulukke i 1991, men som ifølge Fall of the Cabal og delar av QAnon-miljøet eigentleg framleis er i live. Alt saman følgjer Planen.
Trust the plan, stod det på gensaren til ein av demonstrantane som tok seg inn i kongressbygningen i Washington 6. januar 2021, Douglas Jensen. Jensen var mannen som leia flokken som jagde etter politimannen Eugene Goodman. Goodman lukkast i å bruka seg sjølv som agn for å unngå at mobben skulle nå fram til senatorane.
Vanviddet hadde fått reelle konsekvensar. Det var ikkje fyrste gongen. Det var ikkje siste.
Idéen om denne Planen dukka ofte også opp i kjølvatnet av kongresstorminga: Mange QAnon-tilhengjarar venta seg at det skulle skje dramatiske ting i samband med innsetjinga av Joe Biden som president: at militæret skulle gripa inn, at Biden og mange andre skulle bli arrestert og stilt til rette for sine påståtte og grufulle brotsverk og at Donald Trump skulle halda fram ved roret i Washington D.C.
Det skjedde som me veit ikkje, sjølv om nokre også hevda at alt som skjedde i Washington var eit skodespel, eller at Joe Biden eigentleg er Donald Trump.
Attende i 2021, skreiv Kaleigh Rogers på fivethirtyeight.com skreiv i den samband om tre ulike ruter QAnon-følgjarane kunne koma til å ta:
nokre ville gje opp QAnon, og krypa ut av det mørke kaninholdet dei hadde ramle ned i
nokre ville halda fasta på heile eller store delar av QAnon-verdsbiletet, og tilpassa det for å forklare feilslåtte spådomar
nokre kunne verta rekruttert inn i andre ytterleggåande rørsler, og der gjennomgå ei ytterlegare radikalisering
Dei to siste rutene var også utgangspunktet for Oppdateringar #2, 2021. Der peikte eg mellom anna på at QAnon-teoriane ofte er ein del av eit større konspirasjonsteoretisk univers, som på mange måtar er fleksibelt:
Ein kan sjå for seg at Trump-fokuset forsvinn, men då står ein stadig att med førestillingar om sataniske krefter i djupstaten, og om leiande representantar for denne som er involvert i massive overgrep mot born, inklusive i å hausta stoffet adrenokrom frå dei forskremte ofra, ei historie som har påtagelege fellestrekk med antisemittiske blodanklager.
Eg peikte også på at desillusjonerte, sinte og frustrerte QAnon-tilhengjarar kunne enda opp med radikaliserast i nye retningar.
Nyleg gav Will Sommer – kjent som journalist i The Daily Beast – ut boka Trust the Plan: The Rise of QAnon and the Conspiracy that Unhinged America. Boka er ein lettlest og tilgjengeleg gjennomgang av QAnon som fenomen. Diverre er det også gode grunnar til å tilrå henne. Kvifor diverre? Fordi dette konspirasjonsteoretiske universet stadig speler ei høgst verkeleg rolle i amerikansk politikk, og også i andre land.
Likevel, må det seiast, er boka sin undertittel noko misvisande. Dette er nemleg ikkje berre ei bok om framveksten av QAnon, som Sommer gjev eit solid samandrag av i dei innleiiande kapitla. Det er også ei bok om kva som har skjedd med rørsla etterpå, om korleis rørsla har påverka det republikanske partiet og om endå meir aparte avartar.
Eitt av dei er fenomenet Baby Q, Austin Steinbart som han eigentleg heiter, ein mann som hevdar å vera Q. Det vil seia: han hevdar at Q er hans framtidige seg, som nokre tiår framover i tid har brukt ei tidsreisande datamaskin for å posta Q-dråpane. Sommer skriv om tilhengjarane hans, heldigvis ei relativt lita gruppe. Blant dei er ein mann som bruker fleire hundretusen kroner på sponsa Steinbart sine PR-kampanjar, ei av fleire tragiske historier som dukkar opp i Trust The Plan.
I 2021 sat Steinbart fengsla, på bakgrunn av ei utpressingssak. Men han vende attende til ringen. Sommer treff han på lanseringa av The Deep Rig, ein «dokumentarfilm» som hevder å avsløra valfusk i presidentvalet. Der er han også ein av talarane, på eit arrangement som også hadde tiltrukke seg det Sommer omtaler som «nokre feite namn på høgresida», inkludert folkevalde på delstatsnivå. Sommer skriv, i mi omsetjing til nynorsk:
Nokre månader tidlegare hadde Steinbart ete fengselsmat og forsøkt å redpilla [les: selja QAnon-bodskapen] til andre innsatte. No mingla han backstage med tenestemenn frå det republikanske partiet under ei filmpremiere og gav han taler. Og medan tala han haldt under premiera var lite å merka seg – han fortalde meg seinare at dei som organiserte arrangementet hadde bede han om å ikkje nemna QAnon – var det faktum at han heldt henne på scena i det heile ikkje til å tru.
[…] Takk vere republikanske leiarar si vilje til å imøtekoma QAnon og til å handsama det som ein legitim fraksjon i partiet hadde Steinbart, ein openbar svindlar og sjarlatan som spesialiserte seg på å utbytta sårbare folk for å understø sin eigne vrangførestillingar, vart han behandla som ein truverdig politisk figur. Han klarte jamvel å bli ein del av teamet som handterte nyoppteljinga av røyster i Arizona, då han vart del av staben som gjekk gjennom røystene kort tid etter at han slapp ut frå fengsel.
QAnon sjølv har kanskje ikkje den same gjennomslagskrafta lenger, etter for mange spådomar som ikkje har slått til og etter at mange har konkludert med at to av mennene bak nettstaden 8chan – Ron Watkins og faren Jim Watkins – kanskje var dei som stod bak Q-dråpane, i det minste delar av tida. Ingen insider i Trump-administrasjonen, altså, men to smått stusselege figurar bak ei nettside mest kjend for å ha vore den digitale heimen til fleire høgreekstreme terroristar.
Men arven etter QAnon lever, i form av eit konspirasjonsteoretisk univers som har gjort innhogg i eit av USAs to store parti. I Trust The Plan får lesarane også eit innblikk i korleis det kunne skje.
Sommer skriv også godt om spreiinga av QAnon-idéar til andre land, trass i ein del gjennomført amerikanske trekk, korleis rørsla har truffe menneske som kjenner seg framandgjorte i den moderne verda, med ein bodskap om at liva deira har ei større meininga og om at folka dei misliker er grunnleggjande vondskapsfulle. Antisemittiske førestillingar speler ei rolle. Allestadsnærværet til amerikanske sosiale media speler ei rolle. Lokale konspirasjonsteoretiske entreprenørar speler ei rolle. Han finn miljøa att i Australia, i Japan, i Brasil, i Canada og sjølvsagt i Europa. Og han peiker på korleis koronapandemien gav idéane nye bein å gå på, ikkje minst i Tyskland og Storbritannia.
Nettopp Tyskland er eit interessant døme. Sommer viser til korleis QAnon-rørsla har tilpassa seg lokale tilhøve. I Tyskland vart ho mellom anna omfamna av Reichsbürger-rørsla, som du kan lesa meir om i Oppdateringar #19, 2021 og #18, 2022. Tilhengjarane av denne rørsla meiner at den moderne tyske staten (meir presist: den tyske, demokratiske republikken) er illegitim. Dei hevdar istadenfor å vera borgarar av det tyske Riket, som opphøyrde å eksistera i 1945. Dei hevdar gjerne også at Tyskland framleis er under okkupasjon, av dei allierte, eller av vonde krefter.
Sommer peiker på at QAnon noko å tilby desse «riksborgarane», ein visjon om eit komande utopisk augeblikk som endeleg ville få slutt på okkupasjonen. I USA handlar «Stormen» om å frigjera menneskeheita frå dei mørke sataniske kreftene. For delar av Reichsbürger-rørsla vart han omdanna til å også handla om tysk frigjering frå utanlandsk kontroll, og om å få på plass sanne, tyske styresmakter.
Medan dette nyhetsbrevet vart ferdigstilt, kom det ei nyhende frå Tyskland. Tysk politi gjennomførte onsdag razziaer mot ei lang rekkje personar med koplingar til Reichsbürger-miljøet, og mistenkte koplingar til reine kupplanar. I småbyen Reutlingen sør for Stuttgart enda ei ransaking opp med skotveksling. Ein politimann vart såra. Mannen som skaut mot dei, omtalt som Markus L. i tysk presse, sit no varetektsfengsla, mistenkt for mordforsøk. Ifølgje avisa Welt var L. tidlegare aktiv på ei gruppe på meldingstenesta Telegram, ei gruppe der konspirasjonsteoretikarar, Reichsbürgerar og tilhengjarar av QAnon samla seg og utveksla idéar og synspunkt.
Som sosiologane William Isaac Thomas og Dorothy Swaine Thomas skreiv i 1928: «Dersom menneske definerer situasjonar som verkelege, så vert dei verkelege i sine konsekvensar.»
Sommer skriv: «QAnon har spreidd seg raskt utanfor sin opprinnelege amerikanske kontekst, og har kasta av seg nye greiner av konspirasjonsteorien. Det har vorte eit kamprop for ytre høgre-aktivistar som verker i sine eigne land, og ein måte å sameina dei med medreisande utanlands.» Han kunne ha inkludert meir enn ytre høgre, for som han sjølv er inne på, har QAnon variantar som er langt meir … pastell.
Sjølv om QAnon vert sveikka i USA, åtvarer han, vil rørsla «forbli ei destabiliserande kraft verda rundt, i årevis frametter.»
Medan fleire journalistar har gått på jakt etter den «mystiske» Q, den anonyme postaren som starta heile skitstormen, er det meir vesentleg å spørja seg: Kva kjem etter Q?
I ei nyleg utgåve av podcasten QAnon Anonymous – ein podcast som i fleire år har sett eit kritisk søkjeljos på fenomenet – får me kanskje noko av svaret. I den vitjar podcasten sin britiske korrespondent, Annie Kelly, ein demonstrasjon i Oxford for å snakka med demonstrantane. Demonstrasjonen var ein protest mot 15-minutters byen, og mot lokal trafikkregulering i Oxford.
15-minutters-byen er ein idé innan byplanlegging. Den set kort fortalt opp eit mål om at folk som bur i by ikkje skal ha meir enn eit kvarter å gå til fots til ting dei treng: butikkar, skular, offentlege tenester. I ein slik by har ein spreidde tenestetilbod, men også gode fortau og sykkelstier.
Det høyrest kanskje ikkje ut som rein vondskap? Vel, i det siste har motstand mot denne idéen slått an i fleire ulike konspirasjonsteoretiske miljø, gjerne ut frå ein tanke om at 15-minutters-byane eigentleg er planlagte ghettoar, som me skal sperrast inne i, og at det heile er ein del av eit vondskapsfullt komplott. Trur du meg ikkje? I Wired Magazine kan du lesa korleis slike førestillingar spreier seg. Dei har også spreidd seg til Noreg. I ein artikkel på document.no i februar presenterer Erling Marthinsen fyrst den mindre konspirasjonsteoretiske lettutgåva av kritikken. Så kastar han lettutgåva over bord:
En liten tyrannisk elite vil ha total kontroll i slike «smarte byer», med total overvåkning og full digital kontroll over vår tilgang til midler og våre eventuelle venner og bekjente.[…] Byene vil i praksis deles opp i små bydeler som minner om middelalderens landsbyer. Dette gir full kontroll til dem som bestemmer, og total mangel på frihet for undersåttene.
Behovene til barn, eldre og funksjonshemmede overses. Vi skal forvandles til en liten del av en stor og lydig maurtue.
Tilsvarande finn du på steigan.no, der ein omsett artikkel omtaler 15-minuttersbyar som «klimafengsel»:
Påskuddet er naturligvis nok en gang den angivelig «menneskeskapte klimakrisen»: «For å forhindre at verden går under, skal folk aller helst bo sammen i avanserte bursystemer, og de vil da bare kunne forlate huset når det ikke lenger er mulig å unngå det.»
Podcasten med intervju frå Oxford er ei relativt trist affære. Nokre av demonstrantane presenterer rett nok rasjonelle innvendingar, anten mot det lokale trafikkreguleringstiltaket eller mot 15-minutters-byane som konsept. Innvendingar det går an å diskutera. Nokre presenterer også skepsis mot grønvasking, eller uro for digitalisering. Ting som det går an å snakka om. Men samstundes dukkar det opp haugevis av konspirasjonsteoretiske førestillingar. Også om grufulle overgrep mot barn. Også om adrenokrom. Og ofte om dei mørke elitane og deira skumle komplott.
Det er mellom anna dette som kjem etter Q: Konspirasjonsteoriar som siv inn i samfunnsdebatten, langt forbi QAnon sitt nedslagsfelt. Teoriar som erstattar debatt med mytologi, og byter ut samfunnskritikk med ein slags moderne folkeeventyr; kollasjar som i blant inneheld brotstykker av sanning, men også mengder av løgn, og som reduserer verda til ein sjakkbrettmønstra kamp mellom godt og vondt.
Slik blir fotgjengarvenlege byar til eit verktøy for «den nye globale føydalismen.»
Kva er dette?
Oppdateringar om det ekstreme er eit nyhetsbrev om ekstremisme og konspirasjonteoriar laga av Øyvind Strømmen.
Nyhetsbrevet vert laga på fritida, og vil difor koma ut sporadisk. Det er gratis å abonnera, og alle abonnentar får tilgang på dei same nyhetsbreva. Dersom du har høve til og ynskjer å bidra med nokre kroner kan du velja eit betalt abonnement. Trykk på knappen under for å abonnera.
Har du tips eller forslag til ting det burde skrivast om, eller til artiklar, podcastar eller anna som fortener merksemd? I så fall, ta gjerne kontakt. Det kan du gjera via kontaktskjemaet på oyvindstrommen.no.
Eksterne lesetips:
NPR har publisert eit lengre intervju med Will Sommer, både i lydformat og tekstformat.
Lloyd Green skriv om Sommers bok for The Guardian, og Dwight Garner har meldt henne for New York Times.
Rolling Stone Magazine har publisert eit utdrag frå boka.
Tagesschau skriv om dei nylege razziane mot Reichsbürger-miljøet, og har også publiserte ein artikkel som spør kor farleg rørsla er (tysk).
Dansk TV2 fortel om ei terrorrettssak i Danmark: Var det en dreng, der legede på nettet, eller en vordende terrorist, der ønsker et hvidt overherredømme? Usædvanlig terrorsag begynder i Holbæk.
Alt-right-figuren Douglass Mackey, meir kjent som Ricky Vaughn, står for retten i USA. SPLC fortel meir om både Mackey og saka.
Sara Brzuszkiewicz skriv for European Eye on Radicalization om akh-right, eit nettfenomen som kombinerer alt-right-trekk med islamisme og jihadisme.
VICE Magazine fortel om den canadiske «QAnon-dronninga», Romana Didulo.
VICE har nyleg også publisert eit videoinnslag om drap motivert av konspirasjonsteoriar om øgler i menneskeham.
New York Times publiserte i januar ein artikkel om korleis Donald Trump har nytta sitt eige sosiale media, TruthSocial, til å omfamna QAnon-innhald.