nr. 4, 2023: Alain de Benoist og «det nye høgre»
I kjølvatnet av diskusjonen om Legatum forlag har både Aftenposten og NRK satt på trykk tilsvar frå den franske ytre høgre-tenkjaren Alain de Benoist. Han set nok pris på mikrofonstativet.
I den sistnemnnde teksten skriv han mellom anna at han «med bestyrtelse og indignasjon» har fått med seg kritikken som er retta mot han av Bente Pihlstrøm i Humanist forlag. Han søkjer å framstilla seg sjølv som ein uavhengig intellektuell, og skriv mellom anna:
Fascismen er en ideologi som er meg fremmed. Langt fra å være en motstander av demokrati, publiserte jeg i 1985 en hel bok, Det demokratiske spørsmål (Démocratie, le problème), som allerede er oversatt til seks språk, for å forsvare demokratiske prinsipper, i første rekke prinsippet om folkets suverenitet som eneste kilde til legitimering av politisk makt. Ikke bare er jeg ikke fiendtlig til demokratiet, men jeg er en tilhenger av dets utvidelse på alle nivåer, ved hjelp av deltagende demokrati og lokaldemokrati.
Kor bestyrta og indignert den 79 år gamle franske tenkjaren eigentleg er, er eg vel strengt teke noko uviss på. Det er nemleg slett ikkje er fyrste gongen han har rykka ut med denne typen svar mot kritikarar. For nokre år sidan var han til dømes i ein diskusjon med fascismeforskaren Tamir Bar-On langs liknande liner.
Det kan vera verdt å byrja med Bar-On. I boka Fighting the Last War frå 2021, skriven saman med Jeffrey M. Bale, kritiserer Bar-On nemleg mykje av forskninga på ytre høgre for å «konsistent ha overdrive tydinga av ‘fascistar’ og ‘nazistar’ langt utover deira faktiske påverknad og makt», og for å «fyrst og fremst sjå samtidige høgreorienterte miljø gjennom ei prisme av tidlegare historiske former for fascisme.»
Det kunne fortena ein diskusjon i seg sjølv, men lat oss i det minste konkludera med at Bar-On ikkje er den forskaren som lettast slengjer rundt seg med fascismeanklager. I ei tidlegare bok, Where have all the fascists gone?, skriv han likevel det følgande:
Det må påpeikast at dei viktigaste samtidige intellektuelle i det europeiske nye høgre, særleg Alain de Benoist, Michael Walker og Marco Tarchi, alle starta karrierene sine som figurar kopla til høgreekstremisme eller jamvel nyfascisme. I Frankrike, var de Benoist involvert i ekstremnasjonalistisk og pan-europeisk, revolusjonær høgreorientert studentpolitikk på 1960-talet.
Ikkje berre det. Bar-On legg til at det europeiske høgre, for å motverka inntrykket av at dei var eit gjenoppliva revolusjonært høgre eller hadde kvasifascistiske idéal, har dyrka ein aura av ambivalens og også har tendert til å setja seg sjølv i ei intellektuell offerrolle. Det kan jo høyrast kjent ut.
Mi oppfatting er at alle som vil øydeleggja det borgarlege samfunnet objektivt sett er allierte.
Alain de Benoist
Bar-On set også de Benoist inn i ein konkret, politisk kontekst. Han samanfattar kort historia til det revolusjonære høgre i åra etter andre verdskrigen i Frankrike, ei periode der dette politiske straumdraget var prega av eit mylder av små organisasjonar, av personlege konflikter, av krangling og regionale skilnader, og av ulike ideologiske tendensar. Nokre freista seg på valdeleg konfrontasjon. Nokre slo heller inn på den parlamentariske stien. Og nokre slo inn på ein tredje veg: metapolitikk.
Lat oss gjera det meir forståeleg: Det handla om kulturkamp. Det handlar om «den lange marsjen gjennom institusjonane», eit omgrep som ofte vert tillagt Antonio Gramsci.
Ein av dei som slo inn på denne kursen var litteraturkritikaren Maurice Bardèche, som var sjølverklært fascist. I 1952 grunnla han tidsskriftet Défense de l´Occident (Forsvar av Vesten) i 1952. Nokre år seinare skulle ein purung Alain de Benoist koma til å skriva i nettopp dette tidsskriftet, under namnet Fabrice Laroche. I 1961 gav Bardèche ut ei bok med den ganske forteljande tittelen Qu'Est-ce Que Le Fascisme? (Kva er fascismen?). Der skreiv Bardéche:
[Verken] det eine partiet, det hemmelege politiet, dei offentlege framsyningane av caesarisme (ei dyrking av ein autoritær leiar, mi anm.) eller ein gong nærværet av ein førar er naudsynte trekk ved fascismen. […]
Dei berømte fascistiske metodane vert stadig revidert og vil halda fram med å verta revidert. Viktigare enn mekanismen er idéen fascismen har skapt for seg sjølv om mennesket og fridom. […] Med eit anna namn, eit anna ansikt og utan noko som avslører projiseringa frå fortida, med forma til eit barn me ikkje kjenner att og hovudet til ein ung Medusa vil Spartas orden bli fødd på ny; og paradoksalt nok vil det, utan tvil, vera fridomens siste bastion […].
Ein annan som tok til orde for metapolitikk var Dominique Venner, som du kunne lesa meir om i Oppdateringar #2, 2023, og som også er ein av forfattarane Legatum Forlag tenkjer å gje ut. Venner redigerte eit anna tidsskrift, Europe Action. Tamir Bar-On peiker i Where have all the fascists gone? på at mange av dei som seinare vart sentrale i det såkalla nye høgre var del av miljøa rundt Bardèche og Venner.
Slik sett burde fascismen slett ikkje vera så framand for de Benoist. Hans såkalla nye høgre vaks ut av eit høgrerevolusjonært miljø. Eller, som han sjølv har skrive det:
Det europeiske nye høgre vart grunnlagt på slutten av 1960-talet av unge menneske som for det meste hadde nokre ungdomserfaringar med militant politikk.
Den metapolitiske vendinga vart sentralt for dette miljøet. Desse ungdomane hadde, fortel de Benoist, hadde ei forståing av kva for manglar og avgrensingar den militante politikken hadde. Dei var «ivrige etter å leggja grunnlag for ein politisk filosofi [og for] ei ny verd, dei ville i noko grad starta frå scratch og bryta med illusjonane knytt til umiddelbar politisk handling.» Ein annan stad stad har han sagt det enklare: du kan ikkje få Lenin, før du har hatt Marx.
Når me no skal gå laus på boka han syner til i sitt NRK-tilsvar kan det vera verdt å ha det med i tankane.
Démocratie, le problème (Demokrati, problemet) vart gjeve ut i 1985, men har seinare – i 2011 – vorte gjeve ut i ei engelsk omsetjing, The Problem of Democracy. Den engelske forleggjaren er Arktos, eit forlag som er rimeleg uløyseleg knytt til den ytterleggåande høgresida.
De Benoist verkar ikkje å vera det aller minste bestyrta over det.
Men er boka eit forsvar for demokratiet? Vel. De Benoist trekkjer raskt i tvil at demokratiet er passande verda over, hans nye høgre har nemleg lita tru på universalistiske verdiar. Og snart vert det også klårt at boka fyrst og fremst er eit åtak på det liberale demokratiet slik me kjenner det. Det ekte demokratiet, skriv de Benoist, er «folkestaten», som ikkje må blandast saman med den liberale staten. Han tek til orde for det han kallar «eit organisk demokrati». Her viser han direkte til den tyske kulturhistorikaren og nasjonalisten Arthur Moeller van den Bruck (1876 - 1925), ein av dei såkalla «konservative revolusjonære». De Benoist skriv:
Eit verkeleg demokrati er ikkje så mykje eit regime der alle kan røyste som eit system der alle, proporsjonalt med si teneste, har dei same moglegheitene til tilgang på makt.
Ifølgje De Benoist demokratiet ikkje baserast på dei «påstått umistelege rettane til rotlause individ». Det må istadenfor kvila på borgarskap knytt til tilhøyre til «eit gitt folk – det vil seia ein kultur, historie og lagnad». Fridom er på si side, igjen følgje de Benoist, «eit resultat av eins identitet som medlem av eit folk»:
Eit demokrati som ikkje baserer seg på idéen om rotlause individ eller «menneskeheita», men på folket som [ein] kollektiv organisme […] kan kallast eit organisk demokrati.
Kva kan ein tenkjetank gjera? Den kan bidra til utviklinga av idéar, og venta på at dei får gjennomslag.
Alain de Benoist
Djevelen ligg i detaljane. Slik er det stadig vekk med det såkalla nye høgre. På overflata avfeier de Benoist og andre tenkjarar rasismen, men snart vert det klårt at det som kjem istadenfor er ein «differensialistisk antirasisme» som nettopp handlar om å understreka skilnad og oppretthalda kulturell avstand mellom ulike grupper, pakka inn som «etnopluralisme» og «retten til ulikskap» (at det også munnar ut i sterk innvandringsmotstand er neppe ei overrasking, sjølv om de Benoist har skrive at det ville vera «illusorisk å forventa at [innvandrarar i Frankrike] vil forlata landet en masse.»
Dei forkastar sexisme, men er snart opptekne av at kjønnsforskjellar skal spela ei rolle i det offentlege, sjølvsagt for å oppretthalda «spesifikt feminine rettigheiter», som retten til jomfrudom og retten til abort (kva rettigheiter som skal vera spesifikt maskuline er dei gjerne litt tausare om).
Dei bakar med glede inn idéar frå den politiske venstresida – anti-kolonialisme, kritikk mot kapitalistisk utbytting, fokus på framandgjering – eller frå den politiske økologien, men kviler samstundes tungt på antiegalitære idéar. Dei framstiller seg som ytringsfridomens forsvarar, men avfeier liberalismen og dei universelle menneskerettane.
Er det fascisme? Som eg skreiv i Oppdateringar #2, 2023 kan ein sjølvsagt diskutera om de Benoist har rørt seg så langt frå opphavet at det snarare er snakk om ein slags post-fascisme. Det vert fort ein ganske uinteressant, akademisk debatt. Det det er mindre tvil om er at det nye høgre langt på veg spring ut frå ein nyfascistisk idétradisjon og at dei stadig tener som ei inspirasjonskjelde for nyfascistisk ideologi. Det det ikkje finst eit fnugg av tvil om er at det nye høgre er grunnleggjande antiliberalt og grunnleggjande antiegalitært.
Det er heller ikkje alle tenkjarane i nye høgre sine elfenbeinstårn som er like opptekne av å halda den relativt nære idéhistoriske fortida på armlengdes avstand. For å sitera den belgiske nye høgre-ideologien Robert Steuckers, som gjennom 1980-talet arbeidde tett saman med de Benoist:
Krossets tid er forbi. Solhjulet kjem attende, og me kjem til å verta frigjort frå den jødiske guden, og folket vårt kjem til å vinna si ære på ny.
Kva er dette?
Oppdateringar om det ekstreme er eit nyhetsbrev om ekstremisme og konspirasjonteoriar laga av Øyvind Strømmen. Nyhetsbrevet vert laga på fritida, og vil difor koma ut sporadisk. Det er gratis å abonnera, og alle abonnentar får tilgang på dei same nyhetsbreva. Dersom du har høve til og ynskjer å bidra med nokre kroner kan du velja eit betalt abonnement. Trykk på knappen under for å abonnera.
Har du tips eller forslag til ting det burde skrivast om, eller til artiklar, podcastar eller anna som fortener merksemd? I så fall, ta gjerne kontakt. Det kan du gjera via kontaktskjemaet på oyvindstrommen.no.
Omgrepet er eigentleg Rudi Dutschkes, men Gramsci skreiv på si side: «Sosialismen vil triumfera gjennom å fyrst erobra kulturen, gjennom infiltrasjon av skulane, universiteta, kyrkjene og media […]». Gramsci er også ei vesentleg inspirasjonskjelde for det nye høgre. Denne fotnota er lagt til som ei presisering 4. mars, etter innspel frå lesarar.