nr. 26: Rørsla
"Det finst ingen einsame ulvar", skriv historikaren Kathleen Belew. Ho meiner einsam ulv-fokuset gjer at me overser historiske samanhengar.
 |
For ikkje lenge sidan kom antologien A Field Guide to White Supremacy ut. I boka sitt siste kapittel startar Kathleen Belew med 19. april 2020, 25-årsdagen for terroråtaket i Oklahoma City, ein dag ho meiner ikkje fekk særleg merksemd i eit USA gripe av pandemi. Belew, som også er ein av to redaktørar for boka, skriv:
Med eit dødstal på 168 – inkludert 19 små barn – og fleire hundre skadde, var bombeåtaket [i Oklahoma City] det største [angrepet] på amerikansk jord mellom Pearl Harbor og 11. september. Det var ei katastrofe, eit sjokk, ei grufull ugjerning i hjarta av Amerika. Trass den historiske tydinga, hugsar folk åtaket som verket til ein einsam ulv eller til nokre få dårlege epler.
Belew meiner at ein då overser ein sentral dimensjon ved det høgreekstreme terroråtaket mot Alfred P. Murrah-bygninga i Oklahoma City. Ho ser åtaket i ein større samanheng, som ein kulminasjon av det ho omtaler som ei kvit makt-rørsle, ei rørsle understøtta av “tiår med nettverksbygging”, av djupt rotfesta idéar og av ei felles undergangskjensle.
Og ho har eit poeng: Den sentrale gjerningsmannen bak åtaket, Timothy McVeigh, var ikkje ein gong åleine om å utføra åtaket. Tre andre vart dømde i samband med det. Og McVeigh hadde delteke i og henta idéane sine frå ei breiare rørsle. Dette skriv Belew også om i boka Bring the War Home frå 2018, ei bok som gjev eit solid overblikk over den historiske bakgrunnen til bombeåtaket, og som kviler på mildt sagt imponerande research. I A Field Guide peiker ho på ei rekkje tilhøve: inspirasjonen han henta frå den høgreekstreme fabelprosaboka Turner Diaries, medlemskapet hans i ei Ku Klux Klan-avdeling, kontaktar med andre høgreekstreme grupper, og så vidare.
Belew meiner den einsame ulven er ei myte, og at det er ei myte som mellom anna kviler på journalistiske framstillingar “som ikkje maktar å fanga dei sosiale koplingane mellom og ideologien til kvit makt-aktørar”, men også på politikarar og politi som ikkje har svara systemisk på eit “breitt og transnasjonalt problem”.
Eg skal vedgå at eg meiner at Belew i blant måler med for brei pensel, at ho i blant teiknar opp eit bilete av den høgreekstreme landskapen i USA som meir samanhengande enn eg meiner det er dekning for. Empirien i Bring the War Home er solid, og boka fortener å bli eit standardverk for alle som vil forstå amerikansk høgreekstremisme, men det er ikkje alltid eg kan slutta meg til analysene hennar.
Nettopp difor er det på sin plass å ta med dei avgrensingane ho gjer i A Field Guide to White Supremacy. Ho kallar rørsla ho set fokus på for white power-rørsla (eller altså: kvit makt-rørsla), og understrekar at dette ikkje må samanblandast med white supremacy, som ho ser på som eit breiare og meir komplekst fenomen. Nokre vil nok omtala rørsla som white nationalism (kvit nasjonalisme), men i Belew sine auge fordunklar det meir enn det opplyser, sidan denne rørsla er grunnleggjande transnasjonal; nasjonsfokuset er på ein “arisk nasjon”, ikkje på USA. Ho åtvarer også mot å blanda saman med alt-right, som ho omtaler som nyare og meir spesifikk, men overlappanda med kvit makt-rørsla: “Alt-right er nytt, white power er tiår og jamvel generasjonar gamalt”.
Å studera denne rørsla, meiner ho, viser samanhengen mellom ulike valdshandlingar. Terroråtaket mot Tree of Life-synagoga i oktober 2018 var eit antisemittisk åtak, terroråtaket i Christchurch i mars 2019 var antimuslimsk, terroråtaket i El Paso i august same år drive av hat mot innvandrarar, Christopher Hasson sine planar om å ta både politikarar og journalistar av dage kan sjås på i samband med politisk vald, men alle er bunde saman av white power-ideologi, alle delar av ei større historie: “Når ein ser dei saman, snarare enn som utført av einsame ulvar, kan me byrja å sjå ein trend, ei bølgje […]”.
Belew peiker på tre vesentlege ting. For det fyrste: Dersom ein ser på Christchurch-terroristen Brenton Tarrant sin bodskap – i det såkalla manifestet, men i også postar i sosiale media og skribla på våpen og magasin han brukte i åtaket – vil han tydeleg kunne plasserast i eit ideologisk landskap. Tarrant refererte til dømes til dei såkalla 14 orda, eit sentralt mantra i kvit makt-rørsla: “We must secure the existence of our people and a future for white children” (Me må sikra vårt folks eksistens, og ei framtid for kvite born); hjå han også knytt saman med konspirasjonsteoretiske førestillingar om Den Store Utskiftinga (The Great Replacement), ein idé om at folk av europeisk avstamning rett og slett blir skifta ut. Ei slik apokalyptisk frykt for rasemessig utsletting har stått sentralt i kvit makt-rørsla i tiår.
For det andre, og som me alt har vore inne på: Kvit makt-rørsla er transnasjonal, amerikanske avleggjarar er prega av idéar importert frå andre stader (til dømes britisk skinhead-kultur), amerikanske idéar også spreidd til andre land. I skandinavisk samanhang kan ein sjå dette i Sverige: Fyrst på nittitallet vart det etablert ei gruppe kalla Vitt Ariskt Motstånd, som henta både idéar frå USA og sjølve namnet sitt frå ei amerikansk gruppe. Gruppa stod bak fleire alvorlege brotsverk, og eit sentralt medlem – Klas Lund – kom seinare til å verta leiar i Svenska motståndsrörelsen, Nordiska motståndsrörelsen og meir nyleg i Nordisk Styrka. Dei to sistnemnde har også hatt aktivitet i Noreg.
Innad i Nordiska motståndsrörelsen (NMR) har ein også sett til USA, lest Turner Diaries og omfamna den Turner Diaries-inspirerte terrorgruppa The Order. To aktivistar i NMR, Esa Henrik Holappa og Magnus Söderman, sytte jamvel for å få utgitt ei bok med brev skrivne av terrordømde Richard J. Scutari. Holappa har sidan forlatt nynazismen (og fortel om si tid i rørsla i den finskspråklege boka Minä perustin uusnatsijärjestön), Söderman har gått vidare til Det fria Sverige.
Eitt meir heilnorsk døme på importen frå USA er Vigrid, som idag har liten aktivitet, men stadig er å finna på nett. Medan Vigrid har søkt å framstilla seg som tufta på norrøn gudelære, er idéane deira i omfattande grad importert frå USA, og frå gruppa National Alliance, som var leia av William Pierce, mannen som skreiv Turner Diaries.
Eit tredje viktig poeng hjå Belew er at meir historisk kontekst kan syta for bedre journalistikk rundt høgreekstremisme, og til ei betre forståing av fenomenet i opinionen. Ho skriv:
Det finst ingen einsame ulvar. Frå tid til anna utført enkeltpersonar åtak som ikkje er motivert av politisk ideologi, som i åtaket på Columbine High School i 1999. Men når det gjeld åtaka på Tree of Life-synagoga, når det gjeld Anders Behring Breivik sine åtak i Noreg, når det gjeld skyteåtaket i El Paso, når det gjeld Dylann Roof sitt åtak [på ei gudsteneste] i Charleston, treng me ikkje å sjå lenger enn til manifesta til gjerningsmennene for å sjå at sjølv menneske som ikkje har møtt ein einaste annan aktivist i den verkelege verda, kan bli radikalisert av eit sosialt nettverk […].
Attende i juni hadde eg eit tilsvarande utgangspunkt i artikkelen “Ulveflokken”, som vart publisert i mellom anna Bergens Tidende. Der stilte eg spørsmål om kor einsame alle desse einsame gjerningsmennene eigentleg er, og eg konkluderte:
Det har gått ti år sidan terroråtaka 22. juli. Sidan den gongen har Noreg nok ein gong vorte råka av eit høgreekstremt terroråtak, utført av ein gjerningsmann som vart radikalisert online. I andre land finst det langt fleire døme. Det er ikkje ei historie om einsemd, dette, sjølv om einsemd kan gjera menneske meir sårbare for radikalisering, ein del av dei personlege forteljingane me så lett søkjer etter.
Det er heller ikkje ei historie om einsame unge gutar og menn som likar å spela dataspel til langt på natt. Det er ei historie om sosiale fellesskap som dyrkar ekstreme idéar, og som i blant finn fruktbar jord for hatet sine frø.
Ei historie om ulveflokken, snarare enn om stadig nye einsame ulvar.
Artikkelen starta likevel med eit åtak som då framleis ikkje var sett inn i ein større samanheng. Berre nokre veker før artikkelen kom på trykk i Bergens Tidene hadde Nathaniel Veltman køyrd bilen sin inn i ein muslimsk familie som stod og venta på å kryssa gata i byen London i Ontario, Canada. Fire familiemedlemer vart drepne: Ekteparet Salman Afzaal og Madiha Salman, tenåringsdottera deira, Yumna, og Salman si 74 år gamle mor, Talat. Salman og Madiha sin son Fayez vart skadd, men overlevde.
Politiet meinte raskt at Veltman køyrde dei i hel med vilje, fordi dei var muslimar. Dei gjorde det også raskt klårt at dei meinte Veltman hadde planlagt bilåtaket. Den canadiske statsministeren Justin Trudeau skildra hendinga som eit terroråtak, motivert av hat.
For nokre veker sidan kunne canadiske Global News avsløra meir. Kjelder med kjennskap til etterforskinga fortel dei at politiet har funne ei betydeleg mengde ideologiske tekstar; i bilen, i heimen og på datamaskina til Veltman. Nokre av dei vert sagt å ha vore skrive av Veltman sjølv, og skal visa at Veltman var inspirert av Christchurch-terroristen Brenton Tarrant.
Det set Veltman sitt åtak i samanheng med fleire andre høgreekstreme åtak, i det den norske journalisten Lasse Josephsen har skildra som “litt som et kjedebrev” av terror, ei rekkje som også inkluderer Manshaus, og som mellom anna gjennom Tarrant peiker tilbake på 22. juli-terroren som inspirasjon. Men det plasserer også Veltman inn i ein større ideologisk samanheng, og inn i ei større historie om høgreekstrem terror gjennom fleire tiår.
Kva er dette?
“Oppdateringar om det ekstreme” er eit nyhetsbrev om ekstremisme og konspirasjonteoriar laga av Øyvind Strømmen.
Nyhetsbrevet vert laga på fritida, og vil difor koma ut sporadisk. Det er gratis å abonnera, og alle abonnentar får tilgang på dei same nyhetsbreva. Dersom du har høve til og ynskjer å bidra med nokre kroner kan du velja eit betalt abonnement.
Klikk her for å abonnera:
Har du tips eller forslag til ting det burde skrivast om, eller til artiklar, podcastar eller anna som fortener ein plass på lista over eksternt stoff? I så fall, ta gjerne kontakt. Det kan du gjera via kontaktskjemaet på oyvindstrommen.no.
Andre om ekstremisme og konspirasjonsteoriar:
Podcasten Conspirituality gjorde nyleg eit omfattande intervju med Kathleen Belew. Ho har også vore gjest i The Ezra Klein Show.
Institute for Strategic Dialogue har publisert ein rapport om “Islamogram”, eit onlinemiljø der salafijihadistiske idear vert blanda med memekultur påverka av alt-right og med anna internettkultur, blant anna knytt til gaming. Sjå også Oppdateringar om det ekstreme, nr. 23.
VICE fortel om dommen mot nynazistar knytt til gruppa The Base, no dømd for mordplanar mot ein antifascistisk aktivist.
Demonstrasjonar mot smitteverntiltak i Rotterdam resulterte i opptøyer. Nederlandske aviser som AD.nl har omfattande dekning, men du kan også lesa om bråket hjå BBC.
EXPO skriv om Nathaniel Veltman.
Morgenbladet fortel om den norske legen Eirik Ragnar Solheim, som eig eit hovudkvarter for nynazistar i Tyskland, med koplingar til ukrainske høgreekstremistar.
Global Network on Extremism and Technology har publisert ein artikkel om akselerasjonistiske narrativ og boogaloo. Sjå også Oppdateringar om det ekstreme, nr. 21.
Sky News fortel om Emad al Swealmeen, den mistenkte gjerningsmannen bak det som framstår som eit terroråtak mot eit sjukehus i Liverpool. Berre Swealmeen sjølv omkom, etter at ein taxisjåfør skal ha hindra han frå å ta seg inn på sjukehuset med ei bombe. Swealmeen, som skal ha vore konvertitt til kristendomen, skal tidlegare ha hatt psykiske problem, og motivet framstår framleis uklårt.