nr. 25: Informasjonsvakuumet
Nokon står klåre til å fylla informasjonsvakuumet med gift.
 |
Kvelden 13. oktober: Nyhenda om ein mann som går amok med pil og boge i Kongsberg sprer seg. Det går rykte om at fleire er drepte.
På eit høgreekstremt nettforum skriv ein av deltakarane: “Pil og bue, folkens. Return to traditions”. Men det som skjer i Kongsberg minner ikkje om høgreekstremisme, det minner om jihadistisk terror, om akkurat det PST har åtvara imot i si nasjonale trusselvurdering for 2021: “et eventuelt ekstremt islamistisk terrorangrep i Norge vil sannsynligvis gjennomføres av én til to personer. Gjerningspersonene vil mest sannsynlig enten forsøke å ramme folkerike mål i det offentlige rom med lave sikringstiltak eller symbolmål”.
Høgreekstreme terroråtak har dei siste åra gjerne vore målretta – mot ein moské, ei synagoge, mot politiske motstandarar. Måla for den jihadistiske terroren er oftare tilfeldig, som då IS-sympatisøren Kujtim Fejzulai byrja å skyta rundt seg i Wien 2. november 2020.
På sosiale media vert nyhenda frå Kongsberg snart utdjupa, med spekulasjonar og med rykte.
Rundt tre timar etter åtaket dukkar det opp ein tweet der gjerningsmannen vert identifisert som “ein kvit, norsk kristen” kalla Rainer Winklarson. Det vert også påstått at Winklarson i forkant hadde varsla sitt ynskje om å villa drepa på YouTube-kanalen sin i forkant, og at han der jamvel hadde synt fram emnene sine til å skyta med pil og boge. Det vart snart også vidareformidla av twitterkontoen @terror_alarm:
Men det var ei løgn. Det finst ingen Rainer Winklarson. Det finst derimot ein Rainer Winkler. Han er ein youtubar som også er kjend som Drachenlord, busett i ein liten landsby nord i Bayern, Altschauerberg. I årevis har han vore gjenstand for nettbaserte hetskampanjar, men dei har også teke steget av nettet. Drakemeisteren sine antifans har oppsøkt Altschauerberg i hopetal.
Det heile har vorte gjeve namnet Das Drachengame, dragespelet, og som Die Welt skreiv attende i 2018:
Dragespelet er ikkje eit hyggeleg spel. […] Det er ei samanfiltring av keisemd, anonymitet, tronga til å bety noko, vondskap, sinne og pengar. Men det er verdt å ta ein titt. Dragespelet er eit lite innblikk i dei paralelle universa som oppstår igjen og igjen på nettet, som knapt vert lagt merke til og som likevel kan få fatale følgjer.
Å leggja det skandinaviskklingande “-son” til på slutten av Winkler sitt namn, for så å leggja skulda på han for ugjerningane i Kongsberg, er berre endå eit døme på det mørke drakespelet, og ikkje ein gong fyrste gongen noko tilsvarande har skjedd Winkler.
Og bedrageriet nådde også inn i nokre europeiske media, blant dei ei rekkje italienske aviser.
Ryktet om “Winklarson” var ikkje det einaste som spreidde seg i sosiale media. Det byrja også å gå rykte om ein namngjeven mann frå Kongsberg. Heller ikkje han hadde noko som helst med saka å gjera.
Det hadde heller ikkje Sam Hyde. Sjølvsagt ikkje. Hyde er ein amerikansk komikar som har ein tendens til å dukka opp som påstått gjerningsmann i samband med ugjerningar.
Attende i mars skreiv eg i Journalisten om korleis Twitter kan gjera deg dummare. Eg tok utgangspunkt i ei masseskyting i Boulder, Colorado 22. mars. Då vart ti menneske drept, før gjerningsmannen vart arrestert. Noko uklåre videobilete verserte raskt i media; der kunne ein sjå ein mann nesten utan klede, med rennande blod nedetter det eine beinet, bli ført vekk i handjern.
Mannen var lyshuda, og nokre av reaksjonane i sosiale media var prega av dette. Advokaten og barnebokforfattaren Meena Harris twitra til dømes at valdelege, kvite menn er det største terrortrugsmålet mot USA.
Dagen etter vart namnet på den sikra mannen gjort kjend. Det var ikkje Sam Hyde, sjølv om det vart påstått også den gongen. Det var syriskfødde Ahmed Al Aliwi Alissa. Det gjer at mange, på ulike sider av diverse kulturkrigar, vil definera han som noko anna enn kvit (i seg sjølv ein illustrasjon på korleis slike kategoriar vert konstruerte). Meena Harris sletta tweeten sin, men snart vart han omtalt i fleire media likevel, som døme på korleis liberale (i amerikansk forstand) Twitter-brukarar ikkje hadde nølt med å fordøma “kvite menn”. Mykje av grunnen til at ho fekk merksemd? Tanta til Meena heiter Kamala Harris, ho er USAs visepresident.
Då Alissa sitt namn vart kjend var andre kjappe med å konkludera med at masseskytinga i Boulder var eit jihadistisk åtak, basert på lite anna enn at han hadde skrive om islam og om islamofobi på facebookveggen sin, inklusive i ein post der han klaga over at telefonen hans vart hacka av “rasistiske, islamofobiske menneske”.
Gjerningsmannen sin bror fortalde på si side at Alissa var psykisk sjuk. Motivet hans framstår framleis som uklårt, og kanskje vil me aldri få klårheit i det. Psykisk sjukdom ser ut til å spela ei rolle. Berre for nokre dagar sidan konkluderte rettspsykiatarar med at Alissa ikkje ein gong er i stand til å verta stilt for retten.
Men psykisk sjukdom eksisterer ikkje i eit vakuum, heller ikkje når sjukdomen resulterer i noko så sjeldent som valdshandlingar av denne typen. Og slike ugjerningar vert også lett tolka inn i eksisterande rammeverk.
Den sikta etter drapa i Kongsberg, Espen A. B, er 37 år gamal. Han har dansk mor, og er dansk statsborgar, men har budd på Kongsberg store delar av livet. Han skal ha hatt store psykiske utfordringar i ei årrekkje.
Samstundes: Han har omtalt seg sjølv som muslim, mellom anna i eit videobodskap lagt ut på YouTube i desember 2017, på norsk og på engelsk. PST skal ha fått eit tips om mannen allereie to år tidlegare, ifølgje intervjuet med Haugstøyl i Aftenposten:
– Da fikk vi informasjon om en sårbar person med lav voldsterskel som hadde konvertert til islam, og som kanskje var i ferd med å bli radikalisert. Vi gjorde en egen hypotese, men uten at det ble fulgt opp i 2015, sier Arne Christian Haugstøyl til Aftenposten.
Oussama Tlili, styreleiar ved Kongsberg Islamsk kultursenter, har fortald Filter Nyheter at B. vitja moskéen to - tre gongar for fleire år sidan:
Jeg spurte om han var en ny muslim, men jeg skjønte fort at han kunne ingenting om islam. Han manglet kunnskap om grunnleggende ting som vask og utøvelse av bønn. Jeg tenkte det er bra han er muslim, men jeg vet ikke hvor mye muslim han er. Det var førsteinntrykket mitt. Etter hvert skjønte jeg at vedkommende mer eller mindre trengte hjelp, forteller Tlili til Filter Nyheter.
Laurdag ettermiddag opplyste politiinspektør Per Thomas Omholt under ein pressekonferanse at det så langt ikkje er noko i etterforskninga som tyder på at Espen A. B. har snakka med nokon om terrorplanar eller samarbeida med nokon. – Det verkar tvert om som om dette er ein person som har hatt lite kontakt med andre.
Han understreka også at politiet trur at sjukdom ligg bak ugjerningane, og at dei trur den sikta mannen kan ha hatt tankar om eit åtak “i nokre dagar”.
Det er ikkje noko naudsynt motsetnad mellom psykiske problem og ekstrem ideologi. Forskninga er sprikande, men det finst ein del forskning som tyder på at såkalla “einsame ulvar” – ugjerningsmenn som handlar på eiga hand – i større grad lir av psykisk sjukdom enn det både befolkninga generelt og deltakarar i terrorgrupper gjer.
For at det skal gje meining å knyta dei grufulle hendingane i Kongsberg opp mot ekstrem ideologi må etterforskninga likevel avdekka anten at gjerningsmannen faktisk var i kontakt med tilhengjarar av ein slik eller i det minste at han har gått gjennom ei radikalisering på eiga hand, med utgangspunkt i propaganda. Ingen av delane er utenkeleg.
Nokre ventar ikkje på etterforskinga. Den islamfiendtlege organisasjonen SIAN har “aksjonert” framfor moskéen i Kongsberg, med eit banner med teksten “Terror som normaltilstand - nei takk”. Dei la att ein koran og eit avkappa svinehovud, som vart fjerna av politiet.
På nettsidene sine omtaler dei gjerningsmannen som “en god muslim”, og tek dei (igjen) til orde for å deportera muslimar, eller for “annen form for permanent nøytralisering der deportering er umulig”. Slik ser fantasiar om ei etnisk-religiøs reinsing ut på norsk.
Innanfor eit lausare miljø prega av det ein kan kalla konspirasjonskultur, dukkar det opp andre førestillingar. Bloggaren Are Hegrand – tidlegare omtalt i dette nyhetsbrevet i samband med ein demonstrasjon mot smittevern – føresler på sine eigne nettsider at hendinga i Kongsberg var ein “psy-op” i regi av “djupstaten”:
Med denne «gesten» fra Solberg-regjeringen, har Støre & co et roligere arbeidsmiljø når de skal rulle neste fase i det planlagte, absolutte tyranniet. Mon tro om ikke bevæpning av politi har vært planlagt lenge, for på denne måten å kunne trygge liv og helse til Støre-regjeringens medlemmer når den skal spinne flere bedrag over befolkningen?
På ei facebookgruppe drive av same Hegrand og partneren hans, sluttar fleire seg til. “Jeg følte med en gang at det var noe som ikke stemte”, skriv ei kvinne. “D stinka false flag me ein gang eg hørte om d.”, skriv ei anna. “[D]e manipulerte en til å klikke”, skriv ein mann.
Dei fyrste timane etter dramatiske hendingar som dei i Kongsberg ber ofte med seg eit informasjonsvakuum. Politi og myndigheiter er sparsommelege med opplysningar.
Men nokon står alltid klar til å fylla det. Med rein spekulasjon. Med ville rykter. Med falske anklager. Med konspirasjonsteoriar. Eller berre med hat og kald forakt.
Kva er dette?
“Oppdateringar om det ekstreme” er eit nyhetsbrev om ekstremisme og konspirasjonteoriar laga av Øyvind Strømmen.
Nyhetsbrevet vert laga på fritida, og vil difor koma ut sporadisk. Det er gratis å abonnera, og alle abonnentar får tilgang på dei same nyhetsbreva. Dersom du har høve til og ynskjer å bidra med nokre kroner kan du velja eit betalt abonnement.
Klikk her for å abonnera:
Har du tips eller forslag til ting det burde skrivast om, eller til artiklar, podcastar eller anna som fortener ein plass på lista over eksternt stoff? I så fall, ta gjerne kontakt. Det kan du gjera via kontaktskjemaet på oyvindstrommen.no.
Andre om ekstremisme og konspirasjonsteoriar:
Folahanmi Aina skriv om jihadistgrupper i Sahel i The Conversation.
Spansk politi har slått til mot ei mistenkt jihadistcelle, sjå meir hos AP og The Olive Press, samt hos Europol.
Jason M. Blazakis skriv for Defense One om ISIS-K i Afghanistan. Sjå også Washington Post: Suicide bombers hit Shiite mosque in Afghanistan killing dozens — the second such attack in a week. For meir om ISIS-K frå august, sjå dessutan Washington Post: ISIS-K, the group behind the Kabul airport attack, sees both Taliban and the U.S. as enemies.
Sveriges Radio fortel ei historie om Ester og Ida som var 11 då dei kom i kontakt med nynazisme i Småland på 1990-talet: “I programmet undersöker Ester Roxberg vad det egentligen var som hände med Ida och hennes familj och hon söker också upp nazistledaren, som blev frontman för NSF, Nationalsocialistisk Front”.
The Guardian skriv om konspiritualitet, eller ei blanding av spirituelle idéar og konspirasjonsteoriar frå ytre høgre. Lesverdig, trass ei heller merkeleg omtale av TikTok-desinformasjon-researcheren Abbie Richards.
“It´s not Q. It´s you”, skriv Alex Morris i Rolling Stone, i ein artikkel om konspirasjonsteoriar. Artikkelen er sikkert er eigna til å provosera, men i høgste grad verdt å få med seg.
Expo: På fredagen kom åtalet mot den 15-åring som knivhögg en lärare på en skola i Eslöv i augusti. Han åtalas för försök till mord och flera fall av grovt olaga hot. Pojken filmade händelseförloppet. En brottsplan och ett manifest som återfunnits i pojkens dator är en del av bevisningen som åklagaren lyfter fram.
Den portugisiske avisa Expresso fortel om ei sjokkerande sak: ein lokalpolitikar frå ytre høgre-partiet Chega vart arrestert for drapsforsøk etter å ha skote mot campingvogna til ein svensk familie. Også omtalt i Aftonbladet.
MSNBC: “Veterans are responsible for 10 percent of all domestic terrorist attacks and plots since 2015. It’s time for the government to step in”, skriv Cynthia Miller-Idriss.