13. august sendte spansk politi ut ei pressemelding om at dei hadde arrestert ein nederlandsk borgar, skulda for terrorbrotsverk “etter å ha spreidd trugsmål og injurier retta mot ulike nederlandske myndigheiter”. Historia bak er både spinnvill og sørgeleg.
Kva er dette?
Oppdateringar om det ekstreme er eit nyhendebrev om ekstremisme og konspirasjonteoriar laga av Øyvind Strømmen, som nyleg også har gjeve ut boka Giftpillen: konspirasjonsteorier og deres ødeleggende kraft. Den kan du lesa meir om på forlaget Res Publica sine nettsider eller på oyvindstrommen.no, der du også kan tinga ei signert utgåve av boka.
Eit utdrag frå boka kan lesast på nettsidene til Agenda Magasin. Underteikna er også intervjua i ein podcastepisode om boka publisert same stad.
Dette nyhetsbrevet vert laga på fritida, og vil difor koma ut sporadisk. Det er gratis å abonnera, og alle abonnentar får tilgang på dei same nyhendebreva. Dersom du har høve til og ynskjer å bidra med nokre kroner kan du velja eit betalt abonnement.
Klikk her for å abonnera:
Bodegraven ligg i det såkalla grøne hjartet, midt mellom storbyane Amsterdam, Rotterdam, den Haag og Utrecht. Det er ein ganske typisk nederlandsk småby, ikkje ein stad der det hender veldig mykje dramatisk.
Det er også staden der Joost K. hevdar at han tidleg på åttitalet vart dopa ned, valdteken og hjernevaska av eit satanistisk pedofilinettverk; og at han i tillegg vart tvungen til å sjå på at andre born vart drept. Andre som var vitne til det heile skal ifølgje Knevel ha mista livet under mistenkelege omstende.
K. har skulda namngjevne menneske for å ha stått bak ugjerningane, både prominente innbyggjarar i Bodegraven, og virologen Jaap van Dissel. Han har aldri budd der. Han har derimot spela ei sentral rolle i den nederlandske handteringa av koronaviruset.
K. har nytta internett til å nå ut med anklagene, også med hjelp frå konspirasjonsteoretikarane Micha K. og Wouter R. Saman laga dei videoar under tittelen Red Pill Journal.
Og slik spreidde anklagene seg i eit internettunivers der påstandar om sataniske, pedofile elitar trivst.
I juli i år publiserte avisa de Volkskrant ein større artikkel om korleis det heile utvikla seg vidare. Avisa intervjuer mellom anna to kommunetilsette, anonymisert fordi dei fryktar trugsmål:
Tilsett 1: “[…] Dei hevda at ofra til eit satanisk pedofilinettverk låg på [gravplassen Vredehof]. I helga skulle dei koma for å leggja ned blomar for å minnast dei. Og jo, dei kom. Tretti, førti menneske. Det kom som ei komplett overrasking på oss.”
Tilsett 2: “Det var ei samansett gruppe menneske frå heile landet. På den eine sida menneske som, for å seia det forsiktig, ikkje kom frå samfunnets øvste lag. Men me såg også høgt udanna menneske i Volvo-ar som kom til gravplassen. Dei la ned blomer på gravene til påståtte offer for nettverket. Og pamflettar.”
Tilsett 1: “[…] Det vart avgjort å flytta blomane til inngangen til gravplassen. Og til sist vart dei heilt fjerna. Det førte til nye meldingar på nettet. Korleis kunne kommunen gjera dette? Å fjerna blomane var gravskjending! Dei skulle koma igjen.”
Tilsett 2: “Og dei kom også attende. Fleire dagar på rad, og i blant også om nettene særleg i helga. Nokre pårørande følte seg tvunge til å forsvara seg. Dei måtte forklara at dei omkomne borna deira ikkje var offer for pedofili eller drap. Det var svært invaderande.”
I februar 2021 fekk hendingane på gravplassen i Bodegraven ein heil del merksemd i nederlandske media. Nettavisa ad.nl publiserte eit bilete av ei ikkje utypisk helsing: “Eg legg desse blomane ned til ære for Joost [K.] (ein helt blant heltar) og dei andre ofra for satanisk misbruk”, heitte det. “Mange har ikkje overlevd dette, men det er framleis mogleg å redda mange. Stopp van Dissel!”.
Ordføraren i kommunen Bodegraven-Reeuwijk, Christiaan van der Kamp, fortalte korleis det heile vart smertefull, både for dei som vart skulda for ugjerningar, og for dei som opplevde at gravene til deira nærståande vart drege inn i det heile. Etterkvart såg kommunen seg nøydd til å innføra regelverk som avgrensa besøk på gravplassen og til å innføra konstant vakthald. I tillegg tok dei juridiske grep mot dei tre mennene.
Anklager om satanisk misbruk av born er ikkje noko nytt. I 1980 kom boka Michelle Remembers ut. Ho var skriven av psykiateren Lawrence Pazder i samarbeid med pasienten hans, Michelle Smith, som han seinare også vart gift med.
Boka hevda at Smith på 1950-talet hadde vore offer for ei rekkje groteske overgrep, i form av mørke ritualer der ho vart torturert, innelåst, utsett for overgrep, og der ho også var vitne til fleire menneskeofringar, samt vart smurt inn med blodet til og kroppsdelar frå både spedborn og vaksne som hadde blitt ofra til Satan. Dette var minne ho vart sagt å ha fortrengt, men som ho gjennom terapi hadde fått attende.
Michelle Remembers kvilte berre på desse påståtte minna, og ingen har lukkast å stadfesta nokre av påstandane i henne, som i stor grad verka å vera basert på populærkulturelle og fiktive forteljingar. Men boka bidrog til framveksten av ein moralsk panikk i USA, og snart spreidde førestillingane om satanisk, rituelt misbruk seg også til andre land, inklusive Nederland. Som Asbjørn Dyrendal skreiv attende i 2008:
Ifølge denne teorien fantes det en hemmelig, strengt organisert satanistsekt, ledet av mennesker høyt på strå som forgrep seg på og myrdet kvinner og barn i stor skala.
Teorien ble diskreditert i møte med forskning og rettsvesen, men ikke før den hadde kostet hundrevis av millioner kroner og bidratt til å ødelegge livet for tusener.
Beskyldningar om groteske overgrep mot born er i det heile ein ganske vanleg ingrediens i konspirasjonsteoriar, synleg i alt frå utgamle skuldingar om jødiske ritualdrap på småbarn til moderne beskyldningar om korleis medlemer av “djupstaten” også er involvert i horrible ritual, der born vert mishandla og drept, og der leiande politikarar vert skulda for å drikka blodet deira eller for å sanka det kjemiske stoffet adrenokrom frå dei vitskremde ungane, for å bruka det som både rusmiddel og vidundermedisin.
Eigentleg er dette ikkje så underleg. Som historikaren og konspirasjonsteoriforskaren Kathryn Olmsted seier det i eit intervju er det å skade born noko av det verste ein kan bli anklaga for, og dermed ein enkel måte å demonisera nokon på.
Dessutan er overgrep mot born eit reelt fenomen, eit fenomen som kan få det til å gå kaldt nedetter ryggen på dei fleste av oss.
Konspirasjonsanklager vert sausa saman med verkelege saker. Då konspirasjonsteorien Pizzagate, som hevda at leiande demokratiske politikarar i USA var involvert i både menneskehandel og fælslege overgrep i kjellaren til ei pizzasjappe i Washington D.C, spreidde seg, var det mellom anna gjennom videoen “Pizzagate: the bigger picture” lagt ut av den konspirasjonsteoretiske nettstaden InfoWars. I den vert det mellom anna henta inn eit sitat frå Gunnar Fløystad i påtaleavdelinga i politiet i Bergen, fordi han hadde sagt at fleire av dei mistenkte i den norske Dark Room-saka hadde høg utdanning, og at det var både politikarar og advokatar blant dei. I jakta på mønster som ikkje eigentleg finst vert verkelege saker redusert til puslespelbitar ein kan hamra på plass.
I juli avgjorde ein domstol i Den Haag at Joost K. og dei to støttespelarane hans umiddelbart måtte slutta å spreia påstandar om eit satanisk-pedofilt nettverk i Bodegraven. Retten påpeikte at det slett ikkje finst objektive fakta som tilseier at påstandane stemmer, og at dei berre kviler på påståtte undertrykte minne.
Wouter R. hadde vorte arrestert før dette, og var allereie dømd til ni månaders fengsel, tre av dei betinga. I ei utgåve av Red Pill Journal hadde han sagt at ein militær domstol uungåeleg ville ha dømd kommunen sin advokat til dødsstraff. Han vart også funnen skuldig i å ha oppfordra til eit bombeåtak mot ei prisutdeling til Van Dissel.
I retten sa R. at anklagene i videoprogrammet var “eit våpen mot terroren som vert øst over oss”. Han hevda å ha rett til å forsvara seg mot “folkemordet som pågår”, hevda å kjempa for “sanning, helse og fridom”.
Micha K. og Joost K. var ikkje til stades i retten, men har seinare vorte arrestert; Micha K. i Nord-Irland i juli, og Joost K. altså i Spania no i august.
Eigentleg er det ei tragedie. Truleg er det gode grunnar til at minst ein av desse mennene burde beskyttast mot seg sjølv, noko som gjer det til ei journalistisk-etisk utfordring å skriva om saka. Men historia er større. For det fyrste har det heile resultert i trugsmål. I grunnlause anklager mot enkeltmenneske. I sorg. Historia viser korleis konspirasjonsteoriar er skadelege i enkeltmenneske sine liv.
For det andre er ryktespreiinga ikkje forbi, og konspirasjonsanklagene har ikkje stilna. I ein video spreidd via eit YouTube-alternativ vert rettsprosessen mot dei tre mennene no knytt saman med både anklagene om satanistisk, pedofilt misbruk - sjølvsagt - og med konspirasjonsteoriar om alt frå den belgisk Dutroux-saka (der det er nok av verkelege skandaler å gripa tak i) til påstandar om at Nederland eigentleg vert styrt av ei skuggeregjering til idéar nettopp frå QAnon-universet.
Dette handlar ikkje berre om triste enkeltskjebner. Det handlar om eit politisk miljø. Og sjølv om det er marginalt, er det langt frå uskuldig.
Tips til eksternt stoff om ekstremisme og konspirasjonsteoriar:
Jon Lee Anderson i The New Yorker skriv om korleis Taliban har lukkast å koma attende i Afghanistan. Yaroslav Trofimov i Wall Street Journal fokuserer på den afghanske hærens raske kollaps.
Francesca Mannocchi og Alessio Romenzi skriv om Taliban sitt inntog i Kabul i New Lines Magazine.
For tyskspråklege vil dette TV-intervjuet med terrorforskaren Peter Neumann om situasjonen i Afghanistan også vera av interesse. Det same kan ein podcastepisode om Taliban frå podcasten Frieden & Eintracht. Der vert Afghanistan-eksperter Thomas Ruttig intervjua.
Elisabeth Eide uttrykker uro for afghanske journalistar i eit intervju med Journalisten. Ho har fulgt landet i ei årrekkje og også skrive bok om Afghanistan.
Den danske jihadismeforskaren Tore Refslund Hamming meiner at jihadismen har vorte meir kompleks som fenomen, og at den har gått frå å vera eit monster med eitt hovud til å ha fleire ulike.
The Guardian skriv om EU-arbeid mot desinformasjon rundt COVID-19.
John Færseth har skrive i Vårt Land om kandidatar for partiet De Kristne som spreier konspirasjonsteoriar.
Den norske ekstremismeforskaren Tore Bjørgo diskuterer handteringa av valdeleg ekstremisme på det australske radioprogrammet / podcastet The Signal.
Didrik Søderlind skriv om QAnon og “kampen mot den djevelske eliten” i VG.
Podcasten Q Clearance diskuterer med forskaren Sarah Hightower om QAnon-fenomenet i Japan.
Logically.ai ser på QAnon-aktivitet på Telegram, og konkluderer med at det er det største ekstreme miljøet på nett.
At lenkjer er inkludert her inneber ikkje med naudsyn semje med analyser som er lagt fram i dei.