nr. 18, 2022: Kupplanane
Patriotisk Union (Patriotische Union) kalla dei seg. Dei er mistenkt for å ha planlagt eit kupp i Tyskland. Historia involverer både ein adelsmann og ein politikar i det høgreradikale partiet AfD.
7. desember vart 25 personar arrestert i Tyskland, Italia og Austerrike. 22 av dei er mistenkt for å ha vore medlemer i ei terrorgruppe som planla å velta den tyske regjeringa og å erstatta det tyske statsstyret med eit anna system.
Ifølgje ei pressemelding frå tyske påtalemyndigheiter skal gruppa minst ha eksistert sidan november i 2021.
Det sentrale organet i gruppa er «Rådet», tenkt som ei slag skuggeregjering, og leia av Heinrich XIII. Han var også tiltenkt rolla som statsoverhovud i eit nytt Tyskland, noko som har fått ein del merksemd, sidan han kjem frå ei gamal tysk adelsslekt. På farssida høyrer han til huset Reuss. Morfaren hans var på si side hertug Adold Friedrich zu Mecklenburg, kjent som utforskar og som den siste guvernøren i den tyske kolonien Togoland, og dessutan svoger til dronning Wilhelmina av Nederland.
Birgit Malsack-Winkemann skal ha vore tiltenkt rolla som justisminister i den nye regjeringa. Det har også vakt oppsikt, sidan ho fram til 2021 var folkevald for det høgreradikale partiet Alternative für Deutschland (Alternativ for Tyskland, AfD) og det i Bundestag. Dessutan var ho dommar.
Av den nemnde pressemeldinga går det også fram at «Rådet» hadde jamnlege møte for å planleggja maktovertakinga i Tyskland. Dei var dessutan kopla saman med det som vert omtalt som ei militær grein av Patriotisk Union. Denne omfatta mellom anna nokre medlemer med militær bakgrunn, og skulle ha ansvar for sjølve maktgrepet. Arbeidet med å oppretta ein slags heimeverngrupper var påbyrja.
Dei skal også ha freista å koma i kontakt med russiske myndigheiter. Det skal ha skjedd gjennom Heinrich XIII sin partner, den russiske statsborgaren Vitalia B. Ifølgje avisa t-online forsøkte dei også å få overlevert dokument til Vladimir Putin gjennom Ralph Niemeyer, eksmannen til den ikkje ukjente Die Linke-politikaren Sahra Wagenknecht, og sjølv sjølverklært leiar for ei tysk «eksilregjering».
Heile historia er spinnvill, og fantasiane om statskupp framstår som meir latterlege enn realistiske. Samstundes er det verdt å leggja merke til to andre moment i pressemeldinga frå påtalemyndigheitene.
Det fyrste er kva ideologi som dreiv Patriotisk Union:
Medlemene av gruppa følgjer eit konglomerat av konspirasjonsmyter, beståande av narrativ frå dei såkalla Reichsbürger- og QAnon-ideologiane. Dei er heilt overtydde om at Tyskland i dag vert styrt av medlemer av ein såkalla «djup stat».
Samstundes meinte dei at frigjeringa var rett rundt hjørnet, takk vere ein komande intervensjon frå «Alliansen», eit slags hemmeleg samfunn som kjemper mot den nemnde djupstaten, og som involverer etterretnings- og forsvarspersonell i fleire land, inklusive både USA og Russland. Ifølgje pressemeldinga er Patriotisk Union-medlemene overtydde om at medlemer av denne «Alliansen» allereie aktive i Tyskland, og deira åtak på «djupstaten» rett rundt hjørnet. Dette forklarer moglegvis trua på dei påståtte kupplanane.
Det andre viktige momentet er at det også er mistanke om at enkeltmedlemer av Patriotisk Union har gjort «konkrete førebuingar for å tvinga seg inn i den tyske forbundsdagen med ei lita væpna gruppe». Med andre ord: Dei ganske ville fantasiane om statskupp og maktovertaking kan også ha hatt selskap av langt meir konkrete planar om eit åtak på det tyske demokratiet.
Lat oss bora litt djupare i ideologien. Reichsbürger-rørsla har du også kunna lesa om i ei tidlegare utgåve av Oppdateringar. Det er ei rørsle som har fått aukande merksemd dei siste åra, ikkje minst etter at eit medlem av rørsla i 2016 opna eld mot ei gruppe politifolk, drap ein og såra tre andre.
Dei siste åra har tysk tryggleiksteneste, Bundesamt für Verfassungsschutz (BfV), omtalt rørsla i sine årsrapport, og då i samband med ei anna rørsle, dei såkalla Selbstverwalter (sjølvforvaltarar), ein slags tysk avart av dei amerikanske sovereign citizens. Det er ikkje så rart, for dei to miljøa flyt i betydeleg grad saman. Fellestrekket som sameiner både enkeltpersonar og ulike små og store grupper er ein idé om at den tyske staten – eller meir presist: den tyske forbundsrepublikken – er illegitim.
Omgrepet Reichsbürger vert i lita grad nytta av dei som høyrer til rørsla, og er oftare eit nyttig samleomgrep for journalistar, forskarar og andre for å skildra ei samansett rørsle. Omgrepet gjev likevel meining. Reich er ein referanse til den tyske nasjonalstaten slik han eksisterte frå 1871 til 1945, i form av det tyske keisardømet (til 1918), Weimar-republikken (til 1933) og det tredje riket, det nazistiske Tyskland, fram til kapitulasjonen i 1945.
I dagens Reichsbürger-miljø er det vanleg å meina at den moderne tyske staten, den tyske forbundsrepublikken, ikkje eigentleg er ein stat og heller ikkje har legitimitet. Som Maximillian Ruf skriv i ein høgst lesverdig artikkel i European Eye on Radicalization meiner mange i miljøet at føderalstaten snarare er eit kommersielt føretak. Andre meiner at Tyskland i røynda framleis er under okkupasjon. Og mange ser attende til det tyske riket som det eigentlege Tyskland; ofte keisardømet, sjølv om høgreekstremistar innan miljøet omfamnar det nazistiske Tyskland.
Ruf peiker vidare på at konspirasjonsteoriar speler ei viktig rolle. Det moderne Tyskland sitt påståtte manglande sjølvstyre vert gjerne hevda å vera eit resultat av målmedvite komplott. Kven står bak? Sigerherrane etter andre verdskrigen. Eller jødane. Eller altså: Djupstaten. I det siste ligg ei kopling til dei opprinneleg amerikanske QAnon-førestillingane, som også har spreidd seg i Tyskland.
Til liks med Reichsbürger-rørsla er også QAnon-rørsla eit mangfaldig konspirasjonsteoretisk miljø, der den sentrale påstanden er at ein hemmeleg insider i Trump-administrasjon har teke i bruk nettforumet 8kun (tidlegare 8chan), og før dette 4chan, for å rapportera om Donald Trump sin kamp mot «djupstaten».
Denne påståtte insideren vert kalla Q, og han har etterlate seg ei mengd med kryptiske meldingar, gjerne omtalt som «dropar» eller «brødsmular». Dei såkalla anons har sverma rundt desse og sydd saman eit konspirasjonsteoretisk univers. I dette er Trump helten. Skurkane – leiande demokratar, hollywoodelite, media og så vidare – er ikkje berre skurkar, dei representerer rein, uforfalska vondskap. I dette universet vert Hillary Clinton bokstaveleg talt sett på som eit bloddrikkande monster, og den mørke konspirasjonen står bak både drap, overgrep, falske terroråtak og koronaviruset.
Nettopp pandemien spela ei rolle i spreiinga av QAnon-idéar i Tyskland, noko Carol Schaeffer har skrive om i ein artikkel på nettstaden .coda.
Vil du lesa meir om Qanon? Sjå mine artiklar om fenomenet i Stavanger Aftenblad:
juni 2021: Ein storm i vår tid
januar 2021: Q-galskapen er verdt å merka seg, også fordi han er smittsam
februar 2021: Kjærleik og forakt hand i hand
oktober 2020: Varsellampene er fleire. Og me kan koma til å høyra meir om QAnon. Det er mørkt nedst i kaninholet
Kor omfattande er Reichsbürger-miljøet i Tyskland? Ruf peiker på fleire relevante tal:
Ifølgje det nyaste anslaget frå BfV er det omlag 23.000 tyskarar som tilhøyrer Reichsbürger / Selbstverwalter-miljøa. Omlag 2.100 av desse vert rekna å vera ein del av «det valdsorienterte personpotensialet», og rundt 1.250 vert definert som høgreekstremistar.
Statsvitaren Jan Rathje, som er ein av dei leiande forskarane på feltet, har på si side, og alt i juni 2021, peikt på meir enn 60.000 brukarar fulgte kanalar knytt til miljøet, og det på meldingsappen Telegram åleine.
Ruf meiner at relevante myndigheiter og beslutningstakarar i Tyskland lenge gav for lite merksemd til fenomenet, og at opinionen samstundes ikkje tok det på alvor:
Store delar av det tyske samfunnet såg på dette problemet med løfta augebryn og gjennom linsene til satiriske TV-program som gjorde narr av miljøet, deira lattervekkande medlemer og deira tendens til å bruka fantasiuniformer og gje seg sjølv falske titlar. Gruppa som nettopp vart avslørt manglar på same måten framtoninga som vanlegvis vert forbunde med ekstremisme og ekstrem valdsbruk. Det er framleis vanskeleg for mange å skjøna korleis menneske som ser «vanlege» ut og som gjerne er middelaldrande eller eldre, var budde på å drepa og på å oppfordra til vald i storstilt skala.
Ein av dei arresterte i raidet mot den mistenkte terrorgruppa heiter Maximillian Eder. Den tidlegare obersten vart arrestert medan han var på ferie i italienske Perugia. Han er frå før ikkje ein ukjent figur, mellom anna fordi han deltok på talarstolen i fleire demonstrasjonar mot smittevernreglar, ikledd ein raud beret.
Slik vart han noko av ein helt i det såkalla Querdenker-miljøet (Querdenker kan omsetjast med «ein som tenkjer på tvers» og har vore nytta som eigenidentifisering av tyskarar som motsette seg smittevernreglar, og som samstundes gjerne omfamna ei rekkje konspirasjonsteoriar rundt koronaviruset). Han såg på det tyske smittevernregimet som eit brotsverk, og sa mellom anna at dei tyske spesialstyrke KSK burde sendast til Berlin for å «rydda opp». I ein video publisert på Twitter ikkje lenge før han var arrestert snakka han også, med roleg stemme, om eit «vendepunkt» han vona ville koma før jula 2022, og om eit «nytt rettsvesen» som mellom anna skulle sjå på smitteverntiltak som stenginga av barnehagar.
No er han mistenkt for å mellom anna å ha spela ei rolle som rekrutterar for Patriotisk Union, og for å ha vore involvert i å skaffa våpen og anna utstyr.
Korleis soga om Patriotisk Union sine påståtte kupplanar ender veit me ikkje. Etterforskinga pågår framleis. Nemnde Ruf voner at at arrestasjonane av Patriotisk Union-medlemer skal føra til at fenomenet no vert teke meir på alvor. Det kan det vera gode grunnar til.
I eit intervju med Bayerischer Rundfunk dagen etter arrestasjonane seier den kjente tyske terrorforskaren Peter Neumann at Reichsbürger-rørsla for tida er den mest aggressive innanfor ytre høgre. Han åtvarer konkret om at personar i miljøet både kan vera i stand til og viljuge til å gjennomføre terroråtak.
Dei er med andre ord ikkje berre ein kuriositet.
Tips til eksternt stoff:
Svenske Expo har ein eigen podcast om Patriotisk Union-saka i Tyskland, og spør også om det finst grunnar til å frykta noko liknande i Sverige.
European Eye on Radicalisation har også ein eigen podcast, og i den nyaste episoden vert Patriotisk Union-arrestasjonene diskutert. For tyskspråklege, kan også ein podcastepisode frå Der Spiegel vera av interesse.
John Færseth skreiv om Reichsbürger-rørsla i Minerva i oktober 2016. Sjølv om artikkelen er nokre år gammal, er han nyttig bakgrunnsstoff.
Filter Nyheter skriv om pågripinga av ein våpendømd nynazist i Rogaland, som no er sikta for å ha retta trugsmål mot ein ordførar og ein varaordførar i ein rogalandskommune.
BBC skriv om korleis pandemien har påverka spreiing av ekstremisme på nettet.
Fleire domar har blitt felt i saka mot mennene som ville kidnappa guvernøren i Michigan, Gretchen Whitmer. Det kan du mellom anna lesa om i Politico og hos CNN.
New York Times skriv på leiarplass om ytre høgre-åtak på transpersonar.
Vox skriv om rapporten frå 6. januar-komitéen, og då mellom anna om kva rolle ekstremistar spela i storminga av den amerikanske kongressbygningen. Heile rapporten finn du i PDF-utgåve på house.gov.
Forfattar Andy Kroll skriv i The Nation om delar av sitt researcharbeid då han skulle skriva bok om drapet på Seth Rich og om konspirasjonsteoriane rundt det.
Kva er dette?
Oppdateringar om det ekstreme er eit nyhetsbrev om ekstremisme og konspirasjonteoriar laga av Øyvind Strømmen. Nyhetsbrevet vert laga på fritida, og vil difor koma ut sporadisk. Det er gratis å abonnera, og alle abonnentar får tilgang på dei same nyhetsbreva. Dersom du har høve til og ynskjer å bidra med nokre kroner kan du velja eit betalt abonnement. Trykk på knappen under for å abonnera.
Har du tips eller forslag til ting det burde skrivast om, eller til artiklar, podcastar eller anna som fortener merksemd? I så fall, ta gjerne kontakt. Det kan du gjera via kontaktskjemaet på oyvindstrommen.no.