nr. 16, 2022: Den nordiske motstandrørsla
Laurdag 29. oktober marsjerte nynazistar i Oslo sentrum. I denne utgåva ser me nærare på gruppa som stod bak.
35 nynazistiske aktivistar deltok i den ikkje-varsla markeringa. Dei forstyrra eit kulturarrangement for born, hylla Vidkun Quisling, og ropte slagord om nasjonalsosialisme, kvit makt og revolusjon.
Det er verdt å merka seg at 25 av dei var svenskar, seks var danskar og berre fire var nordmenn. Det er eit uttrykk for kor svakt denne nynazistiske organisasjonen og nynazistiske miljø meir generelt står i Noreg idag.
Då nazistane forsøkte å ta seg i retning Blitzhuset vart dei stogga av politiet. Det utarta til handgemeng og alle deltakarane vart pågripne.
Mest oppsiktsvekkjande er det kan hende at ein av deltakarane – ei 20 år gamal svensk kvinne – var lokal kandidat for Sverigedemokraterna i det nylege svenske valet (kandidaturet vart seinare funne ugyldig, sidan ho hadde flytta frå kommunen og ikkje var valbar). Ho er også sambuar med ein lokal SD-topp.
Dette var avslørt av norske Filter Nyheter i samarbeid med svenske Expo, og dei har også publisert fleire lesverdige artiklar i samband med nazimarsjen:
Filter: Tirsdag: Dømt for å ha banket opp jente (16). Lørdag: Pågrepet i nazimarsj i Oslo.
Filter: Her går SD-politikeren i nazimarsj foran Stortinget i Oslo
Filter: Svensk politiker trekker seg fra alle verv etter Filter-avsløring: Samboer tatt i nazimarsj i Oslo
Den svenske storavisa Expressen har også skrive om saka.
Kva er Nordiska Motståndsrörelsen (NMR) for ei gruppe? Deira historie er ei historie om svensk nynazisme gjennom fleire tiår.
I 1995 starta ei gruppe ungdomar i Stockholm-forstaden Bromma gruppa Oberoande Unga Nationalister, seinare berre Nationell Ungdom. På denne tida var den ekstreme høgresida i Sverige prega av kvit makt-musikk og rasistisk skinhead-kultur. Den nye gruppa søkte å vera noko anna. Som Daniel Poohl skreiv i ein artikkel for Expo i 2014:
Ingen skulle uteslutas på grund av sina åsikter, gick det att läsa i organisationens stencilerade medlemsblad. Men samtidigt drog de en tydlig gräns. Inga droger. Inga «kickersgäng» eller skinnskallar. Oberoende unga nationalister var finare än så. Mer seriösa än så.
Inspirationen hämtades från Sverigedemokraterna och den mer respektabla rasismen. Organisationen rekommenderade sina medlemmar att läsa [Bevara Sverige Svenskt]-veteranerna Leif Zeilon och Christoffer Jolins böcker. Helt annan litteratur än den terrorvurmande litteratur som hyllades hos den uttalade nazistiska rörelsen.
Dåtidas Sverigedemokraterna såg også positivt på det nye tilskotet, og gav jamvel pengestøtte – eit lite, men symboltungt bidrag.
Nationell Ungdom vart snart radikalisert. Nye medlemer kom til frå restane av det høgreekstreme nettverket Vitt Ariskt Motstånd, eit miljø som hadde sprunge ut av miljøet rundt nynazisttidsskriftet Storm nokre år tidlegare. Nettverket henta namn frå den amerikanske gruppa White Aryan Resistance, leia av Tom Metzger, men mykje av den ideologiske inspirasjonen kom snarare frå ein annan kant, også den amerikansk, nemleg den høgreekstreme terrorgruppa The Order.
I 1997 overtok Erik Hägglund som leiar for Nationell Ungdom. Han hadde tidlegare vore aktiv i fascistgruppa Riksfronten. Det same året vart tidsskriftet Riksfronten lansert. Det vart også ei ny gruppe, ei slags forlenging av Nationell Ungdom kalla Svenska Motståndsrörelsen. Den pågåande radikaliseringa var tydeleg. Gjennom tidsskriftet vart lesare introdusert for førebilete som den amerikanske nynazisten William Pierce, forfattaren bak den berykta boka Turner Diaries, ein slags rasistisk fabelprosa prega av fantasiar om ein ekstremt valdeleg rasekrig. Ei anna inspirasjonskjelde var den rumenske fascistleiaren Corneliu Codreanu (1899 - 1938) og hans organisasjon Garda de Fier (Jerngarden). Den tidlegare draps- og ransdømde VAM-aktivisten Klas Lund skreiv i Folktribunen:
Själva Motståndsrörelsens organisationsstruktur får förbli hemlig. Lojalitet, lydnad, disciplin och mod kan dock sägas vara grundstenarna för de som är medlemmar. Ingen man kan gå med i Motståndsrörelsen om han inte kan eller är beredd att med våld försvara sig själv, sin organisation eller sina kamrater om så är nödvändigt… Veklingar och fegisar har ingen plats hos oss. Ingen ska kunna undgå sin manliga plikt.
I dei fyrste åra var Svenska Motståndsrörelsen prega av konflikt mellom to ulike retningar. På den eine sida stod Klas Lund og andre nasjonalsosialistar. På den andre var dei som ynskte seg ei breiare rørsle, meir inspirert av det nyfascistiske italienske partiet Forza Nuova og av dei tyske «nasjonaldemokratane» i NPD. Det førte fram til ei splitting i 2001. Det var Lund som skulle koma til å rå grunnen i Svenska Motståndsrörelsen, som han leia heilt fram til 2015. Organisasjonen utvikla seg i den retninga han ynskte seg: som ein opent nasjonalsosialistisk organisasjon som søkte å byggja ei slags «elite» av dedikerte nynazistar.
I 2003 byrja dei å publisera eit nytt tidsskrift, Nationelt Motstånd. Snart starta dei også opp eit forlag, som fyrst fekk namnet Nationelt Motstånd Förlag, sidan Nordfront förlag. Lista over bøker dei gav ut seier i seg sjølv mykje. Den inkluderer den danske nynazisten Povl Riis-Knudsens tekst Nationalsocialismen - den biologiske verdensanskuelse", den tyske antisemitten og holocaustnektaren Jürgen Rieger si bok Ras: den avgörande frågan og ei samling brev skrive av The Order-medlemet Richard Scutari. I tillegg kjem mellom anna ein «klassikar» innan holocaustfornektande litteratur, Richard Harwoods Dog verkligen sex miljoner?, og Magnus Södermans svenske rasistfabelprosa Uppmarsch mot Ragnarök.
Dei svenske nynazistane knytte også band til likesinna i dei andre nordiske landa. Alt i 2003 oppstod det eit norsk underbruk, Den Norske Motstandsbevegelsen. Etter at Klas Lund i 2004 stakk av frå ein kortare fengselsdom for ulovleg våpenhald, drog han også til Noreg, der han heldt seg i skjul heime hjå eit tidlegare valdsdømd medlem av nynazistmiljøet Boot Boys.
Det norske underbruket kvarv etterkvart bort, men oppstod på ny på 2010-talet. I 2008 kom ei finsk avdeling til, seinare også ei avdeling i Danmark og ei på Island, sjølv om dei to siste er talmessig svært små. Frå juni 2016 har dei alle operert under same namn, Nordiska Motståndsrörelsen. Som den nylege demonstrasjonen i Oslo illsutrerer er tyngdepunktet likefullt svensk.
Det har også skjedd andre endringar i organisasjonen: I 2015 overtok Simon Lindberg som leiar etter Lund, og organisasjonen har også freista å stilla til val, med svært lite hell. I august 2019 braut fleire framtredande medlemer – under leiing av nettopp Klas Lund – ut og skipa ein ny organisasjon kalla Nordisk styrka, også denne med medlemer både i Noreg og Sverige. Sjølv om den sistnemnde organisasjonen i stor grad har vore mislukka har dette også sveikka NMR monaleg. Expo sin nyaste årsrapport om svenske raseideologiske miljø syner eit betydeleg lågare aktivitetsnivå i 2021 enn føregåande år.
NMR si omfamning av den nasjonalsosialistiske valdsideologien, deira revolusjonære fantasiar og deira svermeri for både valdsbruk og jamvel rein terror, gjer at det er lite overraskande at gruppa kan knytast til ei lang rekkje døme på faktisk valdsbruk. Her er nokre døme:
I 1999 vart Björn Mikael Söderberg, aktiv i det syndikalistiske fagforbundet Sveriges Arbetares Centralorganisation (SAC), tatt av dage framfor si eiga inngangsdør. Dette skjedde etter at SAC-avisa Arbetaren hadde avslørt at nynazisten Robert Vesterlund sat i styret for ei lokalavdeling av fagforbundet Handels. Avisa hadde fått noko av informasjonen artikkelen frå Söderberg, som arbeidde same stad som Vesterlund. Hampus Hellekant og Björn Lindberg Hernlund vart dømde for drapet. Både Hellekant og Hernlund hadde vore bidragsytarar til Folktribunen.
I 2007 oppstod det tumultar mellom SMR-medlemmer og militante antifascistar. Ein person vart knivstukken i halsen. SMR-medlem Niklas Frost vart seinare dømd for drapsforsøk. Ein annan og tidlegare drapsdømd SMR-aktivist skal ha oppfordra til udåden, og vart også dømd. SMR dreiv i etterkant kampanje mot det dei kalla ein feilaktig dom, og det var også laga ein låt til ære for ugjerningsmannen.
I 2008 vart ein 17 år gamal gut banka opp av SMR-medlemer i Göteborg, fordi dei meinte han var kommunist. Guten var medlem av Moderata ungdomsförbundet.
I juli 2010 utarta ein SMR-demonstrasjon i Piteå, som vart halde i samband med festivalen Piteå Dansar & Ler. Festivalvaktar konfronterte bråkmakarane, og vart møtt med spark og slag. Ein av nazistane synte seg å også bera kniv.
Same månad nytta aktivistar knytt til den finske avleggjaren av SMR, Pohjoismainen Vastarintaliike, seg av tåregass og pepperspray i eit åtak på Helsinki Pride. Finsk politi omtalte åtaket som planlagt.
I 2012 døydde Joakim Karlsson etter å ha vorte knivstukken åtte gongar utanfor ein ICA-butikk i Vallentuna. Gjerningsmennene er i krinsen rundt SMR. To tenåringar, ein 17-åring og ein 18-åring, vert arrestert, og 17-åringen seinare dømd for drapet. Ein tredje mistenkt, Simon Arnamo, forsvinn og er stadig etterlyst. I 2021 publiserte Expo ein oppdatert artikkel om saka.
Same år vart Dan Koivulaakso, ein venstreorientert finsk politikar og forfattar, angripe i samband med eit LBBT-arrangement i Oulu. Ein aktivist i det finske underbruket av SMR vart seinare dømd for åtaket.
I 2013 freista tre aktivistar frå den finske organisasjonen å ta seg inn på eit arrangement rundt ei bok om finsk høgreekstremisme. Ein friviljug vakt på arrangementet vart knivskoren.
I 2015 utarta ein demonstrasjon i same by til vald, og fleire titals nynazistar blir arrestert, blant dei også to svenske statsborgarar.
10. september 2016 hadde den finske avdelinga av Den nordiske motstandsbevegelsen ei markering i Helsinki. Ein forbipasserande, Jimi Karttunen, vart sparka ned av nynazisten Jesse Torniainen, som hevda at Karttunen hadde kome med trugsmål og spytta etter naziaktivistane. 28 år gamle Karttunen døydde av hjernebløding seks dagar seinare. Torniainen vart seinare dømd for valdsbruken, men ikkje for drap, sidan retten ikkje fann det bevist at Karttunen døydde som eit resultat av spraket åleine. I februar 2017 vart Torniainen gjeve ei utmerking av nazistgruppa sin leiar, Simon Lindberg.
I 2017 vart tre menn knytt til NRM arrestert, mistenkt for å stå bak to bombeåtak og eit forsøk på det same i Göteborg. Dei tre – Viktor Melin, Jimmy Jonasson og Anton Thulin – vart seinare dømd i samband med saka. Dei er også omtalt i Oppdateringar #9, 2022: Høgreekstremistane som kjempar for Putin.
I november 2021 slo svensk politi til mot bustaden til ein mann busett på bygda i nærleiken av småbyen Falköping. Der fann dei mellom anna delar og kjemikalier til å laga bomber og det som framstod som eit påbyrja terrormanifest. Mannen vart seinare dømd for brot på svensk våpenlov, men ikkje for terror. Les meir i Oppdateringar #10, 2022: Det høgreekstreme trugsmålet.
I november i fjor slo Säkerhetspolisen til mot bustaden til ein mann busett på bygda i nærleiken av småbyen Falköping. Der fann dei mellom anna delar og kjemikaliar til å laga bomber. I tillegg fann dei det som framstår som eit påbyrja manifest i ei tekstfil på mannens datamaskin. I dette heiter det mellom anna:
I sommar drap Thomas Engström den kjende svenske psykiateren Ing-Marie Wieselgren i eit knivåtak under den årlege politikk- og debattfestivalen Almedalsveckan, noko han også har tilstått. Svensk politi meiner at Engström også hadde sett seg ut andre mål, inklusive dei kjende politikarane Annie Lööf og Fredrik Reinfeldt, som han skal ha sett på som «landsforrædarar». Engström var i fleire år aktiv i NMR. (Sjå også Expo: Visby-mördarens världsbild är präglad av nazism).
I Finland førte rekkja av valdshandlingar knytt til organisasjon til at organisasjonen i november 2017 vart forbode, ei avgjersle som vart stadfesta av finsk høgsterett i september 2020. Finske YLE oppsummerte bakgrunnen for avgjersla slik:
Föreningens verksamhet anses strida mot lag och god sed genom att sprida hatpropaganda om bland annat judar, invandrare och sexuella minoriteter. Dessutom anses organisationen godkänna våld.
Själv tillbakavisar NMR uppfattningen och säger att föreningens verksamhet ryms inom ramen för yttrande- och föreningsfrihet. I Högsta domstolens beslut konstateras däremot att verksamheten inte åtnjuter yttrandefrihets- eller föreningsfrihetsskydd, eftersom föreningens verksamhet till sin natur innebär missbruk av dessa rättigheter.
Forbodet har ikkje hindra forsøk på nyorganisering under andre namn, men kan likevel synast å ha sveikka finsk nynazistisk organisering.
At organisasjonen er sveikka til trass: Nordiska motståndsrörelsen er stadig den største og mest markant nynazistgruppa i dei nordiske landa, og har eit openbert valdspotensial. Organisasjonen søkjer også aktivt å nå eit internasjonalt publikum. Det skjer mellom anna gjennom ein engelskspråkleg podcast, som også inkluderer gjestar frå tilsvarande miljø i andre land, til dømes amerikanske National Justice Party og britiske Patriotic Alternative.
Tips til eksternt stoff:
John Færseth har intervjua den prisløna finske journalisten Jessikka Aro for Filter Nyheter. Hennar bok Putins troll - Russlands informasjonskrig mot den demokratiske verden kjem no ut på norsk.
Aftenposten skriv om ukrainske kollaboratørar med Russland, mellom andre den mislukka lokalpolitikaren og konspirasjonsteoretikaren Kirill Stremousov, som i etterkant skal ha omkome, ifølgje russiske kjelder i ei bilulukke.
New York Times: Killing of Belgian Police Officer May Have Been Terrorism, Officials Say. Sjå også omtale av denne saka på nederlandsk i De Morgen eller på fransk i Le Soir.
David Neiwert for Daily Kos: ‘Groyper’ general wishes for ‘dictatorship,’ wants to ‘force the people to believe what we believe'
New York Times åtvarer på leiarplass mot ekstremistar i uniform, Sjå også den tidlegare artikkelen «America Can Have Democracy or Political Violence. Not Both».
Daily Beast: Latest QAnon Killer Had Murder Hit List. Rory Banks slipped out of his Sacramento-area house late one night in May 2021. He was ready to kill. The 44-year-old had two guns, four knives, pepper spray, and a hit list of registered sex offenders in his town. Banks was driven by an unusual motivation, but one that’s become increasingly common across the United States in driving violence: QAnon.
Scientific American: How Stochastic Terrorism Uses Disgust to Incite Violence. Pundits are weaponizing disgust to fuel violence, and it’s affecting our humanity.
VICE: Meet the Neo Nazis Who Briefly Got a Blue Check From Twitter.
Elon Musk has apparently figured out that handing out verified status to Nazis is not great for brand safety.
Global Network on Extremism & Technology: Understanding Eco-Fascism: A Thematic Analysis of the Eco-Fascist Subculture on Telegram.
European Eye on Radicalisation: The Continuing Threat of Extremist Islam in Southeast Asia
Kva er dette?
Oppdateringar om det ekstreme er eit nyhetsbrev om ekstremisme og konspirasjonteoriar laga av Øyvind Strømmen. Nyhetsbrevet vert laga på fritida, og vil difor koma ut sporadisk. Det er gratis å abonnera, og alle abonnentar får tilgang på dei same nyhetsbreva. Dersom du har høve til og ynskjer å bidra med nokre kroner kan du velja eit betalt abonnement. Trykk på knappen under for å abonnera.
Har du tips eller forslag til ting det burde skrivast om, eller til artiklar, podcastar eller anna som fortener merksemd? I så fall, ta gjerne kontakt. Det kan du gjera via kontaktskjemaet på oyvindstrommen.no.