nr. 13: Manglande avstand
Å kjøpa konspirasjonsteoriar kan vera inngangsporten til ei verd prega av mørke. Der står også ytre høgre klår til å selja sine idéar.
 |
For nokre veker sidan kom boka Fehlender Mindestabstand – die Coronakrise und die Netzwerke der Demokratiefienden (Manglande minsteavstand – koronakrisa og nettverka av demokratifiendar) ut i Tyskland.
Boka er ei samling artiklar skrive av ei lang rekke ulike journalistar og akademikarar, og fleire av bidraga i henne fortener eigentleg sine eigne diskusjonar. I dette nyhetsbrevet vil eg likevel ta utgangspunkt i journalisten Konrad Litschko, som skriv om korleis nynazistar og ytre høgre har gjort seg nytte av demonstrasjonar mot smitteverntiltak. Han byrjar med å teikna opp ei scene:
25. april 2020 står Udo Voigt på Rosa-Luxemburg-Platz i Berlin. Saman han står det det hundrevis av menneske, som har samla seg til ein sjølverklært «Hygienedemo» mot smitteverntiltaka. Det er ein av dei fyrste «koronaprotestane» i Tyskland, ein demonstrasjon som ser ut til å ha samla både vanlege folk, nokre hippiar, vaksinemotstandarar og tilhengararar av konspirasjonsteoriar. At Voigt, kjend for si rolle i ytre høgre-partiet NPD står blant dei, ser ikkje ut til å plaga dei.
Men Udo Voigt er ikkje der heilt tilfeldig. Han er ute etter merksemd. Seinare publiserer han ein selfie frå demonstrasjonen på Facebook-sida si: «Stopp koronadiktaturet, før det er for seint», skriv han. «Me står ikkje stille og ser på.»
Seinare dukkar han opp på ei rekkje tilsvarande demonstrasjonar, og han er langt frå den einaste frå ytterste høgrekanten. Litsckho skriv:
Den som tek ein nærare titt på koronademonstrasjonane og også følgjer dei høgreekstreme sin kommunikasjon, vil sjå at dei har slutta seg til protestane frå byrjinga av. Og det vert gjort enkelt for dei, [der] vert mykje kultivert som også høyrer til i ein høgreekstrem kanon: agitasjon retta mot regjeringa og «løgnpressa», ein dikotomi mellom vondsinna eliter på den eine sida og eit undertrykt folk på den andre, konspirasjonsforteljingar som til dels er antisemittisk ladde.
Vidare i artikkelen nemner Litschko døme på ulike ytre høgre-rørsler og -aktivistar, som også kastar seg på protestane mot smitteverntiltak. Han viser til Michael Brück i mikropartiet Die Rechte, som i mai 2020 kom med ein appell til sine eigne: «Støtt opp under protestane i dykkar eigne byar. […] Lat andre stå i fyrste rekkje, men ver til stades». Han peiker på Matthias Fischer i Der III. Weg, nok eit mikroparti ytterst på høgrekanten, som i ein video hadde følgande bodskap: «Som nasjonalrevolusjonære må me no ut i gatene […]. Nytt alle moglegheiter til å spreia vår forståing av verda.»
Eller som forfattarane Pia Lamberty og Katharina Nocun – som i fjor gav ut bestseljaren Fake Facts– skriv i sitt kapittel i Fehlender Mindestabstand: «Ekstreme grupper bruker forteljinga om ein koronakonspirasjon til intern mobilisering og for å rekruttera nye tilhengjarar.»
I eit anna kapittel syner den austerrikske journalisten Markus Sulzbacher korleis koronapandemien har brakt høgreekstremistar og vaksinemotstandarar saman i Austerrike. Den fyrste demonstrasjonen mot smitteverntiltak fann stad i Wien 24. april 2020, og samla rundt 200 menneske, ifølgje Sulzbacher ein miks av esoterikarar, såkalla Staatsverweigerern (tilsvarande den norske frimannsrørsla), vaksinemotstandarar, konspirasjonsteoretikarar, ein del folk frå miljø på venstresida og representantar for ytterste høgre, blant dei den identitære leiarfiguren Martin Sellner.
Ein eklektisk miks av menneske, med høgst varierande politiske idéar.
Og slik har det vore, også i Noreg. Lat det vera tindrande klårt: Ytre høgre er ikkje ein dominerande faktor i samband med demonstrasjonane mot koronatiltak her til lands. Miljøet i større grad prega av alternativrørsla, og inkluderer også menneske med forskjellige kulturelle bakgrunnar. Men både på demonstrasjonane og i dei tilhøyrande kanalane i sosiale media er konspirasjonsteoretiske førestillingar i stor grad til stades.
Under demonstrasjonen 10. april i år sa til dømes ein av appellantane – homeopaten og naturmedisinaren Jon Holden – mellom anna at munnbind var symbolet på «totalt lydigheit og total underkasting». Vidare hevda han at «alle verkelege fagfolk veit at masker er ubrukelege og at PCR-testen er ubrukeleg og skadeleg, kvifor heldt dei fram som før, og som om ingenting har hendt?»
Så heldt han fram: «Vil vaksiner gje oss attende normale tilstandar?» Publikum roper nei, og han svarer: «Nei, sjølvsagt ikkje. Den vil istadenfor føra til planlagt massedød for store delar av befolkninga. Dette er tydeleg og godt dokumentert.»
Og litt seinare: «Kven er det eigentleg som styrer dette landet? Det er FN, World Economic Forum, Verdas helseorganisasjon og EU som styrer Noreg, i samsvar med Agenda 2030 og New World Order, og den norske regjeringa gjer jobben, Noreg som nasjon skal utslettast og globaliserast. New World Order vert no gjennomført med brutalitet og presisjon.»
New World Order er eit mykje nytta omgrep i amerikansk konspirasjonskultur, og baserer seg grunnleggjande sett på førestillinga om ei framveksande, verdsomspennande regjering i det skjulte samlar all makt i sine hender. Det vert også gjerne kopla saman med FN sine bærekraftsmål. Eller Agenda 2030, altså.
Holden følgjer opp med å samanlikna situasjonen i dagens Noreg med situasjonen i det nazistiske Tyskland. «Dersom me har forstått kva som skjer no i dette landet, så kan me også forstå kva som skjedde med kulturnasjonen Tyskland før og under krigen, der eit kulturfolk vart forandra til eit terrorvelde.»
Det var i samband med den same demonstrasjonen at «charter»-Svein Østvik brende munnbindet sitt, og dermed vart ei ny stjerne i miljøet. Då var han framleis medlem i SV. Seinare har han meldt seg ut, og kalla partiet for feigt.
Holden si samanlikning med nazi-Tyskland er ikkje unik. I samband med demonstrasjonane mot smitteverntiltak, munnbind og vaksiner er det fleire som har kome med tilsvarande samanlikningar, og som til gjengjeld har måla seg sjølv som ei slags motstandsrørsle.
Det ligg eit paradoks i dette, for det er ikkje berre i Tyskland og Austerrike at ytre høgre har dukka opp i samband med demonstrasjonane. Det har også skjedd i Noreg. Hans Jørgen Lysglimt Johansen frå mikropartiet Alliansen har vore tilstades ved ei rekkje av demonstrasjonane mot koronatiltak, allereie frå i fjor haust av. Han har tidlegare mellom anna langt på veg omfavna manifestet til ein antisemittisk terrorist og har også oppmoda til statskupp i Sverige, begge delar i det som framstår som forsøk på å skapa merksemd rundt mikropartiet sitt.
Til ei viss grad har han lukkast: Blant dei som har funne vegen til mikropartiet er fleire ungdomar, som gjerne strør om seg med antisemittiske memer og «vitsar». Også representantar for dette «ungdomspartiet», Allianseungdommen, har dukka opp i demonstrasjonane mot smitteverntiltak. Det same har aktivistar frå den nynazistiske gruppa Den Nordiske Motstandsbevegelse.
Kvifor? Kanskje fordi dei kjenner seg att i åtaka på politikarar, media og «elite». Kanskje fordi dei ser potensiell såjord for sine eigne idéar i eit miljø der det florerer av konspirasjonsteoriar.
Og dei kan ha eit poeng. På nokre måtar kan det å ta til seg konspirasjonsteoriar samanliknast med det å hamna i skuggeverda Oppsida-Ned i TV-serien Stranger Things. Det er ei verd som liknar vår eiga. Men det er også ei verd prega av eit omfattande mørke: Myndigheitene lyg for oss. Politikarane er medvitne eller umedvitne lakeiar for vondskapsfulle krefter. Vaksiner er ledd i eit planlagt massedrap.
Og når ein kjøper det verdsbiletet, kan ein koma til å kjøpa fleire mørke idéar.
Kva er dette?
“Oppdateringar om det ekstreme” er eit nyhetsbrev om ekstremisme og konspirasjonsteoriar laga av Øyvind Strømmen.
Nyhetsbrevet vert laga på fritida, og vil difor koma ut sporadisk. Det er gratis å abonnera, og alle abonnentar får tilgang på dei same nyhetsbreva. Dersom du har høve til og ynskjer å bidra med nokre kroner kan du velja eit betalt abonnement.
Klikk her for å abonnera:
Har du tips eller forslag til ting det burde skrivast om, eller til artiklar, podcastar eller anna som fortener ein plass på lista over eksternt stoff ? I så fall, ta gjerne kontakt. Det kan du gjera via kontaktskjemaet på oyvindstrommen.no.
Tips til eksternt stoff om ekstremisme og konspirasjonsteoriar:
VG har fått tak på lydopptak frå eit av arrangementa på Hans Gaarder sin “kulturlåve”, og set i ein svært lesverdig artikkel søkjelys på kva slags idéar miljøet rundt Gaarder forfeikta.
Retten har konkludert med at oslokvinna som gjerne vert omtalt som “IS-kvinna” må sona i fengsel i tre år og seks månader for å ha delteke i terrororganisasjonen IS. Ho har anka domen. Les ein omfattande gjennomgang i Aftenposten.
Jamvel det at Bill og Melinda Gates går frå kvarandre er eigna til å veva konspirasjonsteoretiske forteljingar. VICE Magazine fortel om reaksjonar i QAnon-miljø.
“Ti år etter drapet på Osama bin Laden ligner al-Qaida lite på det terrornettverket som rammet USA 11. september 2001. Men fortsatt utgjør det en trussel”. Les meir i Forsvarets Forum.
Ein tidlegare leiarfigur i nazirørsla Atomwaffen Division har vorte dømd for såkalla swatting.
Tre personar har vorte arrestert i Spania, mistenkt for å oppmoda til åtak på Frankrike og franske interesser, og motivert av ekstremislamistisk ideologi. Les meir i El Pais (spansk).
Edmonton Journal: 'Threat to critical infrastructure, police and the public': Alberta man arrested in extremism investigation
Times of Israel: Argentine police say they thwarted neo-Nazi attack on synagogue; 2 arrested
BBC: Five arrested in right-wing terror raids across England and Wales