nr. 11, 2021: Cabo Delgado
Det er fleire gode grunnar til å følgja med på situasjonen nord i Mosambik. Ein av dei er at det kan illustrera korleis trugsmålet frå den ekstreme islamismen kan koma til å sjå ut framover.
IS rører på seg i Afrika, eller som det heiter i ein artikkel i New York Times:
[T]wo years after it suffered stinging defeats in Syria and Iraq, the terrorist group has found a new lifeline in Africa, where analysts say it has forged alliances with local militant groups in symbiotic relationships that have pumped up their profiles, fund-raising and recruitment.
Eit døme på dette er å finna i Cabo Delgado-provinsen nord i Mosambik. Der har den i det minste nominelt IS-tilknytte gruppa Ahlu Sunnah Wal-Jamâa (ASWJ) vakse fram som trugsmål over fleire år. I fjor fekk det noko merksemd då gruppa, som lokalt vert omtalt som Al Shabaab (ikkje til forveksling med den somaliske gruppa av same namn) eller som machababos, tok kontrollen over den strategisk viktige kystbyen Mocimboa da Praia, samt over to øyer kjend for luksusturisme.
I løpet av dei siste tre år skal fleire tusen menneske ha mista livet, og fleire hundre tusen har vorte drive på flukt. UNICEF har åtvara om at provinsen står framfor ei stor og antakeleg langvarig krise. Redd Barna har publisert ei melding som også fortel om store tal på interne flyktningar, og dessutan om groteske ugjerningar.
I mars vart det registrert iallfall 116 dødsfall i samband med den pågåande krigføringa, dei fleste av dei knytt til at Al Shabaab 24. mars inntok og freista å ta kontrollen over byen Palma.
Palma ligg ikkje langt frå grensa til Tanzania, og er dessutan i nærleiken av eit større naturgassanlegg drive av det franske oljeselskapet Total. I åtaket på byen skal fleire titals menneske ha vorte drept, fleire av dei i det ein bilkortesje freista å ta seg vekk frå eit beleira hotell. Blant dei døde var fleire utanlandske statsborgarar, inklusive sørafrikanaren Adrian Nel og briten Philip Mawer.
Det førte til ny internasjonal merksemd, ikkje minst fordi IS nokre dagar seinare tok på seg ansvaret, og det i ei meldingar som også var utstyrt med både bilete og videoar.
Rett nok, synte det seg snart, kom bileta frå Mocimboa da Praia, og ikkje frå Palma. kjølvatnet av åtaket på Palma vart situasjonen også omtalt i fleire NTB-meldingar. Likevel er det nok rimeleg å hevda at konflikten i Cabo Delgado i betydeleg grad har gått under radaren her heime. Ein av årsakene til det er nok ei ganske manglande interesse for heile det sørlege Afrika. Ein annan at få journalistar har hatt høve til å rapportera frå Cabo Delgado i det heile.
Lat oss sjå meir på bakteppet. I 2019 kom ei engelskspråkleg utgåve av ein rapport om ASWJ, utarbeidd av ein islamsk jurist (Saide Habibe) og to statsvitarar (Salvador Forquilha og João Pereira).
Rapporten fortel at ASWJ til å byrja med i hovudsak hadde medlemer frå nettopp småbyen Mocimboa da Praia. Vidare vert det fortalt at gruppa tidleg vart kasta ut av dei etablerte moskéane i byen, og at dei istadenfor starta sin eigen.
Leiarane i ASWJ skal ha hatt kontakt med likesinna grupper i andre land, og skal også ha henta inspirasjon frå salafistiske og wahhabistiske miljø utanlands, og blant anna frå videoar med den avdøde kenyanske islamistleiaren Aboud Rogo Mohammed. Dei stilte seg i opposisjon til etablerte muslimske leiarar i regionen, såkalla alimos, som dei omtalte som kafir, eller altså vantru.
Etter kvart etablerte dei treningsleire og tok dei til våpen, og tidleg i oktober 2017 gjennomførte ASWJ dei fyrste åtaka, retta mot politistasjonar i Mocimboa da Praia.
Ein artikkel i den sørafrikanske avisa Mail & Guardian, publisert i mai i fjor, kan gje oss eit ytterlegare innblikk i kva dette er for ein organisasjon. Der vert det blant anna vist til videoar sluppe på nettet, der ein mann kalla Bwana Omar snakka til innbyggjarane i Mocimboa da Praia i samband med at dei kortvarig inntok byen i mars 2020
“Dette er den andre gongen me kjem”, sa han, ein referanse til åtak attende i oktober 2017. “Den fyrste gongen kom me og drog me, denne gongen styrer me”.
Han heldt fram med å forklara gruppa sitt mål om å etablera islam og sharialov, “anten de vil det eller ikkje”, før han kritiserte regjeringa i Mosambik for å vera individualistisk og korrupt. Så kom det eit trugsmål: “Me veit når svina [ein referanse til den mosambikanske hæren] kjem hit, og at de går til møtene deira og høyrer på dei. Dersom de held fram med det, får de ikkje fleire sjansar, den tredje gongen. Det vil ikkje verta vist nåde. Ingen kjem til å stogga oss, verken i Maputo eller andre stader”.
I juni inntok Al Shabaab på ny Mocimboa da Praia i nokre dagar, før dei i august vann kontroll over byen etter fleire dagar med kamphandlingar. I skrivande stund skal dei framleis ha kontroll over byen, som dei har erklært som hovudstad for områda dei kontrollerer.
Men kva med IS-koplinga? Som Mail & Guardian-artikkelen også fortel vart denne ein del av biletet då det sumaren 2019 dukka opp ein video der ASWJ erklærte lojalitet til IS sin såkalla sentralafrikanske provins, gjerne omtala som ISCAP. Denne “provinsen” må nok i hovudsak sjåast på som eit propagandaframstøt, slik den Nairobi-baserte journalisten Sunguta West også var inne på i mai 2019-utgåva av Terrorism Monitor.
Likevel: Åtak gjennomført av ASWJ har dukka opp i IS-propaganda: videobilete frå eit åtak i Muidumbe dukka til dømes opp i fleire IS-tilknytte kanalar etter berre nokre timar.
Likevel er det uklårt kva rolle IS eigentleg speler. Ifølgje prosjektet ACLED – som vert rekna som ei god kjelde til utviklinga i regionen – røper den nemnde meldinga om åtaket på Palma ein heil del, både på grunn av kva som er med, og på grunn av kva som ikkje er det. På den eine sida røper dei bileta som har kome ut at det er ei kopling, og augevitneskildringar tilseier også at ASWJ er opptekne av å laga videoinnhald. På den andre sida har det vore avgrensa med biletmateriale som har kome ut, noko som tyder på at kontakten med IS sin propagandaarm er avgrensa:
Neither side has invested the resources necessary to overcome a predictable communications blackout following the attack, and insurgents’ strategic decisions appear as driven by local concerns as ever. The attack on Palma (and simultaneous attacks along the Macomia coast) demonstrated the insurgency’s tactical nous — which has been improving since the insurgency’s association with IS became public knowledge — but did not represent any strategic shift toward the interests of IS central.
For IS sin del ser den viktigaste sida ved ASWJ sitt opprør i Cabo Delgado ut til å vera propagandaverdien, ein måte for gruppa å visa at den framleis er i live, trass det komplette militære nederlaget i kjerneområda Syria og Irak.
Som forskarane Emilia Columbo og Austin C. Doctor peiker på i ein artikkel på nettstaden War on The Rocks er det klåre indikasjonar på ASWJ også inkluderer framandkrigarar: myndigheitene i Tanzania skal ha arrestert fleire grupper med unge menn som hadde som siktemål å slutta seg til det mosambikiske Al Shabaab, og av ein artikkel i sørafrikanske Sunday Times frå august i fjor framgår det at spesialeininga The Hawks etterforsker sørafrikanarar som har slutta seg til gruppa.
Kombinasjonen av dårleg kontroll med grensa og svekka statleg kontroll i området legg då også til rette for at framandkrigarar skal finna vegen til mosambikiske Al Shabaab. Ein fersk portugiskspråkleg rapport seier at dei fleste av opprørarane kjem frå det nordaustlege Cabo Delgado, men at det også er deltakarar frå andre delar av Mosambik, samt ei betydeleg gruppe utlendingar: tanzanianarar, somaliarar og frå arabiske land.
Columbo og Doctor meiner at rekrutteringa av framandkrigarar i betydeleg grad vert generert av ASWJ sjølv, og ikkje er eit resultat av IS-tilkoplinga.
Dei peiker vidare på at framandkrigarar kan bidra til å styrka ASWJ militært, men også kan føra til auka regional og internasjonal innsats grunna i kontraterrorisme. Dessutan kan framandkrigarar føra til sterkare interne konflikter.
Situasjonen i Cabo Delgado fortener merksemd av mange årsaker, ikkje minst som ei humanitær krise.
I tillegg kan det islamistiske opprøret truleg illustrera korleis trugsmålet frå den ekstreme islamismen kan koma til å sjå ut framover: ASWJ sin framvekst kviler på ein kombinasjon av lokale tilhøve og importert salafijihadistisk ideologi, rekrutteringa av framandkrigarar ser ut til å vera av regional karakter og IS si eigentlege rolle verkar å vera meir propagandistisk enn reell. Den propagandaen kan på si side nyttast til å inspirera ideologiske tilhengjarar også andre stader.
Eller for å venda attende til New York Times-artikkelen me starta med:
Many of those homegrown insurgencies are only loosely connected to the Islamic State, also known as ISIS. Still, over the past year, as violence from Islamist extremists on the African continent reached a record high, the Islamic State has trumpeted these battlefield wins to project an image of strength and inspire its supporters worldwide.
Kva er dette?
“Oppdateringar om det ekstreme” er eit nyhetsbrev om ekstremisme og konspirasjonsteoriar laga av Øyvind Strømmen.
Nyhetsbrevet vert laga på fritida, og vil difor koma ut sporadisk. Det er gratis å abonnera, og alle abonnentar får tilgang på dei same nyhetsbreva. Dersom du har høve til og ynskjer å bidra med nokre kroner kan du velja eit betalt abonnement.
Klikk her for å abonnera:
Har du tips eller forslag til ting det burde skrivast om, eller til artiklar, podcastar eller anna som fortener ein plass på lista over eksternt stoff ? I så fall, ta gjerne kontakt. Det kan du gjera via kontaktskjemaet på oyvindstrommen.no.
Tips til eksternt stoff om ekstremisme og konspirasjonsteoriar:
“En virkelig samfunnskritisk tilnærming til konspirasjonsteorier må innebære å kjenne dem igjen som fenomen, som faresignal og som trussel”, skriv Øyvind Strømmen, forfattar av dette nyhetsbrevet, i eit debattinnlegg på TV2 sine nettsider.
Den kvinnelege, nederlandske syriafararen Ojone I. har forvunne frå Al Hol-leira. Det har vakt ein del merksemd i Danmark, då ho er gift med Bassil Hassan. Hassan vaks opp i Danmark, og har vore internasjonalt etterlyst sidan 2013, då han forkledde seg som eit postbod i eit forsøk på å ta livet av Lars Hedegaard. Hassan har seinare vorte rekna som ein leiande figur i IS, men det er usikkert om han stadig er i live. Les meir i Politiken, på DR sine nettsider eller i den nederlandske avisa NRC.
I intervju med sistnemnde omtaler advokaten André Seebregts, som har vore advokat for fleire såkalla IS-kvinner, det heile som ei moglegheit ein har rota vekk: “Nederland kunne ha henta desse kvinnene attende på kontrollert vis, og kunne ha stilt dei for retten her. Scenariet som utspeler seg no er ikkje i nokon si interesse”.ProPublica / Frontline har publisert ein omfattande artikkel om dei såkalte Boogaloo Bois: “`I Felt Hate More Than Anything´: How an Active Duty Airman Tried to Start a Civil War”.
Washington Post: The rise of domestic extremism in America. Data shows a surge in homegrown incidents not seen in a quarter-century.
Bloomberg: A 23-Year-Old Coder Kept QAnon Online When No One Else Would.
Filter Nyheter: Opptøyer i Drammen: Her må nynazistene reddes fra slag og spark etter å ha oppsøkt SIAN-motstandere
Foreign Affairs: The Taliban Are Ready to Exploit America’s Exit